15.07.2022r. odbyła się konferencja organizowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, której głównym tematem było zakończenie prac nad Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Tego samego dnia resort rolnictwa przekazał do akceptacji Komisji Europejskiej projekt Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. Jak informował Wiceminister wersja, która została przekazana, znacząco się zmieniła w stosunku do tej przesłanej do KE w grudniu. Przyjrzyjmy się zatem zmianom jakie nastąpiły w tym ważnym dla rolnictwa dokumencie.

Główną zmianą naszego Krajowego Planu Strategicznego jest znaczące podniesienie wydatków na dopłaty do dobrostanu zwierząt oraz poszerzenie jego instrumentarium. W zakresie dobrostanu zwierząt dodano interwencję:  „Inwestycje poprawiające dobrostan bydła i świń”. Instrument ten ma wspierać ma m.in. wyposażenie pastwisk, wyposażenie gospodarstw w wybiegi czy też poprawę warunków cyrkulacji powietrza w budynkach inwentarskich.

Natomiast w zakresie ekoschematu dobrostan zwierząt ustalono odejście od systemu wariantowego oraz dodanie nowych jak dotąd niepremiowanych praktyk m.in.: zwiększenie powierzchni bytowej o co najmniej 50%, dostęp do wybiegu czy też utrzymanie na ściółce. Ekoschemat ten będzie realizowany w oparciu o system punktowy, gdzie 1 punkt będzie odpowiadał kwocie blisko 100 zł. Budżet przeznaczony na wsparcie podwyższonego dobrostanu zwierząt w ramach ekoschematu zwiększono dwukrotnie i będzie wynosił blisko 1,4 mld euro.

Kolejną istotną zmianą w Krajowym Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 jest liczba ekoschematów - w pierwotnej wersji KPS było ich 16, jednak po zmianie zmniejszyły się one do 5. Wprowadzono ekoschemat rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi, który obejmował będzie 8 praktyk tj.: ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt, międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe, opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem, zróżnicowana struktura upraw, wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji, stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo, uproszczone systemy uprawy oraz wymieszanie słomy z glebą. Ekoschemat Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi realizowany będzie w oparciu o system punktowy,  gdzie 1 punkt będzie odpowiadał kwocie blisko 100 zł.

Pozostałymi 4 ekoschematami obszarowymi będą:

• Obszary z roślinami miododajnymi,
• Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin,
• Biologiczna ochrona upraw,
• Retencjonowanie wody na TUZ.

Ekoschematy te nie będą objęte systemem punktowym. Nadal stanowią oddzielne interwencje z zachowaniem dotychczasowych wymogów, wysokości wsparcia i powierzchni (produktów).

Istotną zmianą jest także odejście od wdrażania w ramach I filaru ekoschematu Rolnictwo ekologiczne. Środki alokowane w ramach budżetu Planu na ten ekoschemat zasiliły budżet ekoschematu Dobrostan zwierząt. Realizacja interwencji Rolnictwo ekologiczne w II filarze (z budżetem 905 mln euro), wymagała ograniczenia pierwotnych budżetów interwencji II filara. Odstąpiono także od wprowadzenia ekoschematu Przeznaczenie 7 % powierzchni GO w gospodarstwie na obszary nieprodukcyjne.

Dokonano także zmian w zakresie norm dobrej kultury rolnej (DKR/GAEC), które będą stosowane w Polsce. GAEC 7, poza wymogiem dywersyfikacji upraw, został dodany wymóg zmianowania upraw corocznie na powierzchni 40% gruntów ornych oraz wymóg nieprowadzenia dłużej niż 3 lata takiej samej uprawy w plonie głównym na wszystkich gruntach ornych w gospodarstwie. Zmieniono także definicję „uprawy”, gdzie na potrzeby zmianowania i dywersyfikacji zrezygnowano z rozróżnienia formy jarej i ozimej.

GAEC 6, dotyczącej powierzchni objętej okrywą ochronną gleby, uzgodniono z Komisją, że wymóg obowiązku utrzymania pod okrywą ochronną gleby w gospodarstwie w okresie jesienno-zimowym wynosił będzie 80% powierzchni gruntów ornych. Dodano również wymogi dotyczące okrywy glebowej w uprawach trwałych (w sadach owocowych).

GAEC 5 Zarządzanie orką, przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu – normą będą objęte grunty orne i uprawy trwałe (tj. sady – drzewa owocowe) położone na stokach o nachyleniu ≥ 14%.

Kolejną zmianą w nowej wersji Krajowego Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 jest wprowadzenie nowej interwencji „Rozwój współpracy producentów w ramach systemów jakości żywności” (w miejsce interwencji Wsparcie uczestników unijnych i krajowych systemów jakości żywności, której realizacja nie była możliwa ze względu na ostateczne brzmienie przepisów unijnych). Nowa interwencja kierunkuje wsparcie na rzecz rozwoju współpracy rolników uczestniczących w systemach jakości żywności (w tym systemu rolnictwa ekologicznego i systemu Chronionych Oznaczeń Geograficznych, Chronionych Nazw Pochodzenia oraz Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności) oraz krajowych systemów jakości żywności.

Zrezygnowano z finansowania w roku budżetowym 2029 r. (kampania naboru wniosków kontynuacyjnych 2028 r.) wydatków rolnośrodowiskowych ze środków Planu. Płatności za kampanię naboru wniosków kontynuacyjnych 2028 r. i 2029 r. dokonane zostaną z budżetu kolejnego planu strategicznego.

Zrezygnowano z realizacji interwencji Rozwój usług rolnictwa precyzyjnego na rzecz ochrony środowiska i klimatu, a budżet tej interwencji zasilił interwencje Rolnictwo ekologiczne (przeniesioną z I filara),  przy utrzymaniu wsparcia na rzecz usług dla rolnictwa i leśnictwa w formie wsparcia zwrotnego.

Zwiększono limit wydatków na środowisko w II filarze z poziomu 37,41% do 43,44%. Zwiększono ambicje w zakresie wsparcia powierzchniowego dla rolnictwa ekologicznego poprzez zmianę udziału użytków rolnych objętych wsparciem w ramach WPR - z 3,52% na 4,53% (tzn. z ok. 513 tys. ha na 659 tys. ha).

Pozostałe zmiany wynikające z negocjacji z Komisja Europejską:

• zmieniono zakres i podniesiono budżet interwencji Inwestycje w gospodarstwach rolnych w zakresie OZE i poprawy efektywności energetycznej (usunięto małe elektrownie wodne, wprowadzono instalacje produkujące energię z promieniowania słonecznego);
• zrezygnowano z ograniczenia dotyczącego jednorazowej możliwości skorzystania przez rolnika z danej usługi doradczej w okresie realizacji Planu w interwencji Kompleksowe doradztwo rolnicze;
• doprecyzowano zakres wsparcia w interwencji Inwestycje przyczyniające się do ochrony środowiska i klimatu, co pozwoliło na inwestycyjne uzupełnienie praktyk realizowanych w ramach ekochematu w tym m.in. inwestycje w zakresie rolnictwa precyzyjnego, retencjonowania wody w gospodarstwie przy jednoczesnej rezygnacji z możliwości wspierania rozwiązań przeciwprzymrozkowych czy przeciwgradowych (za wyjątkiem siatek przeciwgradowych);
• ograniczono kwoty wsparcia interwencji Współpraca grup operacyjnych EPI. Wprowadzono preferencje dla projektów z budżetem do 350 tys. PLN. Maksymalne dofinansowanie nie może przekroczyć 2,5 mln PLN. Wsparcie przygotowawcze wyniesie maksymalnie 50 tys. PLN. Zmiany w tym zakresie pozwolą na realizację większej liczby małych praktycznych i innowacyjnych projektów;
• przeniesiono do II filaru interwencje (projektowane pierwotnie w ramach ekoschematów) dotyczące utrzymania zadrzewień śródpolnych oraz systemów rolno leśnych założonych w ramach inwestycji realizowanych z Planu.

Analizując zmiany, które zostały dokonane w naszym polskim KPS stwierdzamy, iż położenie nacisku na dobrostan zwierząt jest dobrym kierunkiem finansowania zmian w rolnictwie. Presja konsumentów, opinii publicznej i polityków na produkcję zwierzęca jest w chwili obecnej tak duża, że pójście w kierunku podwyższania standardów dobrostanu wydaje się być jedynym kołem ratunkowym dla tego sektora. Martwi nas mała liczba producentów trzody chlewnej, którzy biorą udział w tym programie. Przypominamy, że takie działanie jest już finansowane w ramach PROW i korzystają z niego głównie producenci bydła. Zwróciliśmy uwagę, że w przypadku sektora trzodowego barierami wdrażania tego ekoschematu będzie zakaz utrzymywania macior w systemie jarzmowym oraz warunek zakupu prosiąt z chlewni dobrostanowych do dalszego tuczu.

W kolejnych dniach będziemy publikowali informacje dotyczące poszczególnych części i działań Krajowego Planu Strategicznego w formie praktycznych artykułów i podpowiedzi dla rolników. Serdecznie zapraszamy do lektury, która mamy nadzieję pozwoli Państwu na przygotowanie się do jak najlepszego skorzystania z nowej perspektywy. Dodatkowo informujemy, że od września tego roku rozpoczniemy cykl praktycznych szkoleń z Bioróżnorodności, których elementem będą nowe ekoschematy. Te szkolenia będziemy realizować jako Wielkopolska Izba Rolnicza, w konsorcjum z Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Dla rolników będą one oczywiście bezpłatne. Planujemy zorganizować po dwa takie szkolenia na powiat.  

Opracowanie:

Aleksander Poznański

Andrzej Przepióra