Sierpień to miesiąc obfitujący w tradycje związane z dożynkami oraz świętami kościelnymi – Przemienieniem Pańskim i Świętem Matki Boskiej Zielnej, stąd też w tradycji ludowej funkcjonuje bardzo wiele przysłów, wróżb i powiedzeń związanych z tym okresem. W sierpniu przede wszystkim tradycyjnie i uroczyście świętuje się zakończenie okresu żniw. Dożynki stają się symbolem zamknięcia jednego cyklu gospodarczego i zarazem znakiem otwarcia nowego. Dożynki to prawdziwe święto wsi i rolników, którzy w pocie czoła pracują na chleb.

Jak wyglądały tradycyjne dożynki na kresach?

„Z grupy pracowników wysunął się na spotkanie żniwiarzy administrator w asyście rządcy i ekonoma. Teraz zaczynała się właściwa ceremonia. Robotnicy chórem śpiewali:

<

W gospodarza dom

Wian ze zboża ci niesiemy,

Zdrowia, szczęścia winszujemy

Plon niesiemy, plon

Niech pieśń brzmi jak dzwon>>.

Pierwsza przodownica podchodząc do administratora tak śpiewała:

<

Dobra wciąż przybywa,

Byś nas znowu w przyszłym roku zaprosił na żniwa>>.

Następnie schylała głowę, by administrator zdjął jej z czoła wian, który potem miał ozdabiać ścianę jego biura.

Druga przodownica skłaniając się przed rządcą i podając mu wiązankę kłosów śpiewała z humorem:

<<Hej! Gdy wiązałam snopy

I ustawiałam kopy

Słonko się uśmiechało

Liczko mi malowało.>>

Podobnie trzecia przodownica, wdzięcząc się do ekonoma przymawiała się:

<<Skończyły się mozoły

Już pełne twe stodoły

Więc ugość swych żniwiarzy

Muzyka nam się marzy!>>

W odpowiedzi administrator dawał żeńcom pieniądze na muzykę i zapowiadał obfity poczęstunek i tańce na folwarcznym dziedzińcu.

Ucieszona gromada, chcąc okazać wdzięczność zaczynała popisywać się różnymi przyśpiewkami adresowanymi do pracowników administracji.

Były to naiwne i śmieszne wierszyki, czasem nawet trochę złośliwe, które zebrani przyjmowali śmiechem i oklaskami. Oto przykłady:

<

Dobrze mu się wiedzie

Znów pieniążków zgarnął wór

Zagranicę jedzie.>>”^*.

Ważnym świętem w tradycji jest obchodzone w połowie sierpnia święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Święto to stanowiło kulminacyjny moment tzw. okresu zielonego, stad też nazywano go świętem Matki Boskiej Zielnej. Dawniej nosiło również nazwy Śmierci, Odpocznienia i Zaśnienia. W kościele obchodzone jest od V w. Tego dnia świecono zioła, zboże, warzywa i owoce. Poświęcone zioła chroniły od burzy, piorunów i gradu, służyły do leczenia ludzi i bydła, chroniły także od czarów i uroków, wkładano je również zmarłemu do trumny.

W polu

Kończymy zbiór zbóż, siew poplonów i wykonywanie prac pożniwnych. Wysiewamy rzepak i jęczmień ozimy. Pobieramy próbki gleb do badań w celu uaktualnienia informacji o ich zasobności. Nie palimy zbędnej słomy, lecz rozdrabniamy i przyorujemy, dodając azotu w ilości ok. 35-50 kg w czystym składniku.

Zbliżają się terminy zbioru roślin strączkowych. W zależności od pogody i zachwaszczenia plantacji decydujemy się na bezpośredni zbiór lub dokonujemy desykacji plantacji. Oprysków na łubinach, szczególnie białym, dokonujemy, gdy 60% strąków nabierze barwy szarobrązowej. Trzeba pamiętać, że desykacja pogarsza ekonomikę uprawy roślin strączkowych (koszty) i dlatego należy ją wykonać tylko w wyjątkowo niesprzyjających okolicznościach pogodowych i agrotechnicznych.

Przez ok. 30-40 dni po zbiorach trwają jeszcze wewnątrz ziarna procesy dojrzewania, mające bardzo duży wpływ na jego, jakość, dlatego czyszczenie, wilgotność i temperatura przechowywania ziarna mają w tym okresie ogromne znaczenie, zarówno na jakość wypiekową, jak i paszową. Dlatego ziarno po omłocie należy doczyścić i dosuszyć do ok. 15% wilgotności.

W sadzie i ogrodzie

Drzewa czereśni, wiśni i śliw o wczesnej porze dojrzewania owoców prześwietlamy corocznie po ich zbiorze. Latem aktywność chorób drewna i kory (rak bakteryjny) jest bowiem mniejsza niż w okresie wczesnowiosennym. Usuwamy pędy chore, uszkodzone, nadmiernie rozgałęzione i rosnące pionowo. Cięcie takie ma na celu również odmłodzenie drzew, dlatego niejednokrotnie trzeba wyciąć nawet 20% gałęzi. U wysokich drzew warto ściąć również wierzchołki, aby ułatwić zbiór w następnym roku. Większe rany po cięciu trzeba od razu smarować farbą emulsyjną z dodatkiem 2% Topsinu.

Bezpośrednio po zbiorze owoców prześwietlamy krzewy porzeczek i agrestu. Usuwamy najstarsze pędy, które będą słabo produktywne w następnym roku. Za tym cięciem przemawia dostęp światła do wnętrza krzewu, formowanie pąków kwiatowych na rok przyszły, zdrowotność roślin i łatwe gojenie się ran. Po zakończeniu zbioru malin i jeżyn wycinamy sekatorem pędy, które w tym roku owocowały oraz słabe pędy jednoroczne. Chcąc mieć świeże owoce malin aż do mrozów należy posadzić w ogrodzie maliny powtarzające, owocujące na tegorocznych pędach. U odmian powtarzających wycina się wszystkie pędy późną jesienią, w zimie lub na przedwiośniu.

Na początku miesiąca sadzimy truskawki w starannie uprawioną i odchwaszczoną glebę, obficie podlewając w czasie suszy. W sadzonki truskawek zaopatrujemy się w szkółkach kwalifikacyjnych.

Ogórki zrywamy rano lub wieczorem, podczas zbioru nie odwracamy pędów.

Cebulę zbiera się, gdy ponad połowa roślin ma załamany zielony szczypior; wyrwaną trzeba dosuszyć 7-10 dni na zagonach lub rozłożyć od razu po zbiorze w przewiewnym pomieszczeniu. Cebula zbyt długo pozostawiona w glebie nie przechowuje się dobrze.

Wierzchołki pomidorów wysokich ucinamy nad drugim rozwiniętym liściem, nad ostatnim gronem. Owoce zawiązane później nie zdążą dorosnąć przed przymrozkami.

Zagospodarowujemy wolne zagony, siejąc roszponkę, koper, rzodkiewkę, rzepę, koper i szpinak. Sadzimy rozsadę sałaty kruchej, kalarepy i kapusty pekińskiej.

Po zbiorze wcześniejszych warzyw wskazane jest przekopanie zagonów i zasianie na tych miejscach roślin poplonowych, np.: gorczycy, seradeli, żyta ozimego, roślin strączkowych, które posłużą, jako nawóz zielony.

Zalecenia przy uprawach roślin metodami ekologicznymi

Żniwa. Nie powinno się kosić zboża w dzień pełni księżyca, ponieważ ziarno szybciej poraża się grzybami. Jak nie ma wsiewek, to należy szybko wysiewać poplony ścierniskowe. Gleba na ogół powinna być zawsze przykryta.

W chlewni, oborze i na użytkach zielonych

Bydło dokarmiamy zielonkami z upraw polowych, a dla wysoko wydajnych dodajemy paszy treściwej. Pamiętamy o składnikach mineralnych i soli lizawce. Prawidłowo żywimy inne zwierzęta.

W pasiece

Zapewniamy pszczołom dobre warunki rozwojowe, tj. umiarkowany pożytek. W przypadku braku pożytku dokarmiamy pszczoły syropem rzadkim (1:1), stwarzając złudzenie pożytku. Układamy gniazda i rozpoczynamy dokarmianie pszczół na zimę, stosując syrop półgęsty lub gęsty (2:1) w dawkach 2-3 litry co drugi dzień. Przeprowadzamy zabiegi lecznicze przeciwko warriozie.

Bezpośrednio po zakończeniu ostatniego pożytku przeprowadza się jesienny szczegółowy przegląd pasieki, połączony z całkowitym rozbieraniem gniazd. Gniazda układa się z jasnobrązowych prawidłowo odbudowanych plastrów pszczelich, których większość pozostanie już na zimę. Usunięte z ula dobre ramki przeznacza się do przechowania, źle odbudowane lub zbyt ciemne – przetapia się na wosk. Po przeglądzie gniazda należy ocieplić i w razie potrzeby przystąpić do dokarmiania. Na zimę przeznacza się od 10 do 12 kg cukru na rodzinę. Należy zwrócić uwagę na stan zdrowotności pszczół, aby po zauważeniu objawów chorobowych rozpocząć właściwe leczenie.

W lesie

Sierpień nazywany jest późnym latem. Po raz drugi od wiosny zakwitają śródleśne łąki. Jest to miesiąc obfitujący w grzyby i owoce. Dojrzewają m.in. jeżyny, barwne i trujące owoce trzmieliny, czerwone korale kaliny, owoce bzu czarnego i koralowego oraz jarzębiny. W suchych, ubogich borach sosnowych zaczynają kwitnąć wrzosy. Na południe odlatują pierwsze ptaki – wilgi i kukułki, a pod koniec miesiąca także gnieżdżące się przy domostwach jaskółki i bociany.

Sierpień jest kolejnym w roku, właściwym okresem do sadzenia drzew iglastych – sadzonek sosny, świerka i jodły z odkrytym systemem korzeniowym. Należy to zrobić na tyle wcześnie, aby sadzonki zakończyły tegoroczny wzrost i zdążyły się ukorzenić przed nadejściem zimy. Można również wykonywać cięcia pielęgnacyjne w drzewostanach iglastych.

Jeśli posiadamy las bukowy lub dębowy i chcemy uzyskać siewki z nasion dojrzałych drzew, należy przemieszać glebę pod ich koronami. Zwiększy to szanse wykiełkowania opadłych jesienią nasion. Takie przygotowanie gleby, powodujące zniszczenie chwastów, jest szczególnie ważne w przypadku zachwaszczonych luk i przerzedzeń w drzewostanie, chwasty utrudniają bowiem rozwój siewek. Przerzedzenie drzewostanu w celu stworzenia dobrych warunków do obsiewu nasion możemy uzyskać sami przez umiejętne wykonanie cięć pielęgnacyjnych. Takie miejsca, ze względu na duży dostęp światła, są idealne dla wzrostu młodego pokolenia.

Przysłowia na sierpień:

Jaki pierwszy, drugi, trzeci, taki cały sierpień leci.

Jaki pierwszy, drugi ćmi, takie sierpnia, września dni.

Początki sierpnia pogodne – wróżą zimy łagodne.

Gdy z początku sierpień częste grzmoty miewa, tedy też do końca takąż nutkę śpiewa.

Gdy z początku sierpnia skwar trzyma, zwykle bywa długa i śnieżna zima.

Do świętego Piotra Palikopy (1), nie twoje w polu snopy.

Jak na Piotra posuszy, lato jesień przesuszy.

Na święty Gustaw (2), kopy w polu ustaw.

W pierwszym tygodniu sierpnia pogoda stała, będzie zima długa i biała.

Gdy ciepło na Dominika (4), ciężka zima nas dotyka.

Na świętego Dominika zboże z pola do gumna zanika.

Jak pada na św. Prokopa, to zmoknie mendel i kopa.

Gdy przed Przemienieniem (6) upały panują, ciężką zimę obiecują.

Na Pańskie Przemienienie lepsze gospodarza mienie.

W Przemienienie Pańskie są burze szatańskie.

Kiedy Wawrzyniec (10) nadchodzi, ostatnią rzepę siać się godzi.

Gdy na Wawrzyńca orzechy obrodzą, to w zimie mrozy dogodzą.

Jak na św. Wawrzyniec idzie dysc, to będzie dużo mys.

Wawrzyniec pokazuje, jaka jesień następuje.

Gdy do Wawrzyńca słota trzyma, do Gromnic (2 II) lekka zima.

Jak Wawrzyniec burzy, to się za bronami kurzy.

Na święty Wawrzyniec czas orać w ozimiec.

Na święty Wawrzyniec dostaje kapusta wieniec, a od Tadeusza (28 X) dostaje kapelusza.

Święty Wawrzyniec uwija z orzechów wieniec.

Gdy we Wniebowzięcie (15) ciepło dopisuje, to ciepły i pogodny koniec lata obiecuje.

W sierpniu każdy kwiat woła – zanieś mnie do kościoła!

Na Wniebowzięcie – ukończone żęcie.

Od Wniebowzięcia miej w stodole połowę żęcia.

We Wniebowzięcie Panny Marii słońce jasne, będzie wino godnie kwaśne.

Gdy Zielna Matka deszcz przynosi, to zwykle na Narodzenie Matki (8 IX) rosi.

Na Wniebowzięcie słota, w jesieni dużo błota.

Na Wniebowzięcie Matki Boskiej – świeży chlebek i kluski.

Do Stacji Wniebowstąpienia miej w stodole połowę mienia.

Na święty Roch (16) w stodole groch.

Od świętego Rocha na pole socha.

Z jaką pogodą Jacek (17) przybywa, taka jesień bywa.

Na św. Jacek z nowej pszenicy placek.

Jeśli na Jacka nie panuje plucha, to pewnie zima będzie sucha.

Jacek gdy suchy, rozprasza jesienne pluchy.

Jeśli w dniu Jacka nie pada, suchą jesień zapowiada.

Po świętym Bartłomieju (24) jedz kluski na oleju.

Jeśli posiejesz na św. Bartłomieja, mieć będziesz stodołę pełną; a jeśli na św. Mateusza (21.IX) – pustą.

Na Bartłomieja Apostoła bocian do drogi dzieci woła.

Kiedy bocian u nas trwa po Bartłomieju mnogi, tedy zima letka będzie, opał niedrogi.

Na Bartłomieja nasienie miej, zawczasu siej.

Święty Bartłomiej wszystko w polu potłumi.

Bartłomieja cały wrzesień naśladuje, a z nim jesień.

Gdy Bartłomiej z grzmotami, śnieżna zima przed nami.

Na Ludwika (25) zboże z pola umyka.

Gdy na Luizy ładnie, śnieg późno spadnie.

Na św. Augustyna (28), orka dobrze się poczyna.

Na świętego Jagustyna orać zboże się zaczyna.

Ostatni sierpnia zapowiada, jaka pogoda na wrzesień wypada.

Czego sierpień nie dowarzy, tego wrzesień nie doparzy.

Kto w sierpniu pracuje – zimą głodu nie czuje.

Kto we żniwa patrzy chłodu, nacierpi się w zimie głodu.

Co w sierpniu zgromadzisz do spichlerza, tyle zimą i wiosną włożysz do talerza.

Pszenica w bławacie, gospodarz w szkarłacie; pszenica w maku, gospodarz w kubraku; pszenica w rumianku, bywaj zdrów, kochanku!

Gdy sierpień w upały zbywa, lato długie zwykle bywa.

Gdy w sierpniu z północy dmucha, następuje zwykle posucha.

W sierpniu grzmotów wiele, mokrą zimę ściele.

Jeśli w sierpniu gorąco będzie, to zima w śniegi długo zasiądzie.

Kiedy w sierpniu spieka wszędzie, zima długo brała będzie.

Najwięcej czasu ma człowiek, który niczego na później nie odkłada.

Opracowanie: Grzegorz Wysocki

Źródło: Kalendarz Rolników, Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników; Etnografia Lubelszczyzny – cykl roczny w życiu wsi; ^*„Dożynki na kresach” A. Wierusz-Kowalski, wycinki prasowe; materiały własne.