Dlaczego rolnictwo węglowe?

Rolnictwo, według różnych szacunków, dopowiada za około 12% emisji gazów cieplarnianych, szacowanej na 5,1 do 6,1 gigaton ekwiwalentu CO₂ rocznie. W ten sposób jest jednocześnie sprawcą i największą ofiarą zmian klimatycznych. Skutki zmiany klimatu mają szerokie i głębokie znaczenie dla sektora rolnego. Ekstremalne skutki pogodowe, takie jak: susze, powodzie, fale upałów, pożary i zmiany wzorców opadów, w połączeniu z innymi zagrożeniami ekosystemowymi, takimi jak: degradacja gleby, już teraz wpływają na rolników i plony na całym świecie. Sektor rolnictwa, a wraz z nim globalne bezpieczeństwo żywnościowe, są bezpośrednio zagrożone z powodu zmian klimatycznych. Szczególnie doświadczamy tego w Wielkopolsce, gdzie problem braku wody zaczyna towarzyszyć rolnikowi co roku.

Jednym ze sposobów walki i adaptacji do zmian klimatu jest rolnictwo węglowe, o którym coraz częściej czytamy w mediach. Rolnictwo węglowe – pojęcie być może dla wielu abstrakcyjne, ale nic bardziej błędnego. To po prostu znane i stosowane już przez wielu rolników praktyki rolnicze służące zatrzymaniu i wbudowaniu  jak największej ilości węgla w glebę, w rośliny, organizmy, aby nie ulatniał się do atmosfery. Ograniczenie nadmiernych emisji ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania dalszemu ocieplaniu się planety w wyniku zmian klimatycznych. Znane praktyki zapobiegające ulatnianiu się węgla w postaci CO₂ do atmosfery, są już stosowane przez beneficjentów programów rolno-środowiskowo-klimatycznych np. w rolnictwie zrównoważonym czy ekologicznym. Innymi, już obowiązującymi praktykami stosowanymi przez rolników jest utrzymanie okrywy roślinnej tzw. poplony (międzyścierniskowy, czy ozimy).

Praktyki rolnictwa węglowego

Istnieje, co najmniej trzydzieści praktyk ochrony zasobów naturalnych w gospodarstwie, które poprawiają stan gleby i pochłaniają dwutlenek węgla, przynosząc jednocześnie ważne dodatkowe korzyści: zwiększoną retencję wody, funkcje hydrologiczne, bioróżnorodność i odporność. Rolnicy, zwłaszcza z uwagi na powtarzające się susze powinny zacząć sami stosować przynajmniej kilka najprostszych i najłatwiejszych praktyk w swoich gospodarstwach. Praktyki, te przyczynią się na pewno do zatrzymania węgla, poprawią właściwości gleby pod względem zdolności magazynowania wody, a to bardzo istotne z uwagi na niedostateczne opady atmosferyczne.

• Uprawa bez pługa (uprawa zerowa) – pług miesza glebę z powietrzem, umożliwiając utlenienie węgla z powrotem do atmosfery. Zamiast tego zaleca się koncentrowanie na uprawach wieloletnich lub używanie siewnika bezorkowego dla upraw na dużą skalę.
• Mulcz – zaleca się pozostawienie resztek pożniwnych na miejscu uprawy w postaci ściółki. Podczas rozkładu pozostałość napędza obieg węgla w glebie.
• Rośliny okrywowe są często opisywane jako rośliny uprawiane dla gleby.
• Uprawa roślin okrywowych nie pozostawia gruntu gołego, lecz chroni i odżywia glebę. Rośliny okrywowe różnią się od podstawowych upraw dochodowych i mogą być dosadzone w inną uprawę, podsiewane lub zasiane przed lub po uprawie głównej dochodowej. W przypadku upraw okrywowych gleba pozostaje aktywna w sekwestracji węgla, zamiast pozostawiać ją gołą. Szacuje się, że regularnie wprowadzane rośliny okrywowe mogą łagodzić ocieplenie o ~100 do 150 g CO2 e/m2/rok. Poza wzbogacaniem gleby w węgiel, rośliny okrywowe pomagają również zapobiegać wypłukiwaniu składników odżywczych, zapewniają środowisko dla rozwoju drobnoustrojów glebowych i poprawiają strukturę gleby, co może mieć pozytywny wpływ na plony.
• Płodozmian – zaleca się zróżnicowane płodozmiany uwzględniające uprawę gatunków pastewnych czy wieloletnich, o mocno rozwiniętych systemach korzeniowych (np. trawy, koniczyny, lucerny).
• Stosowanie odpowiedniej ilości nawozu i nawozów organicznych – zbyt dużo nawozów azotowych powoduje wytwarzanie silnego podtlenku azotu w gazie cieplarnianym i niweluje korzyści wynikające ze zwiększonego tworzenia materii organicznej w glebie. Dlatego bardzo istotne jest by zawsze zachować umiar w stosowaniu nawozów sztucznych i zwracać się w kierunku substancji organicznych.
• Rotacja żywego inwentarza – regularne przemieszczanie się stad przez małe wybiegi jest zdecydowanie lepsze niż pozwalanie na ciągłe żerowanie na jednym obszarze. Istotne jest by codziennie przenosić swoje zwierzęta i starać się, aby każdy wybieg „odpoczywał” tak długo, jak to możliwe między wypasami.

Korzyści rolnictwa węglowego

• Wyższe poziomy materii organicznej w glebie.
• Lepsza zdolność do wychwytywania i magazynowania węgla w glebie (lepsza sekwestracja węgla).
• Ulepszona struktura gleby, która zwiększa odporność na zmienność pogody.
• Większa odporność na susze i powodzie, ponieważ zdrowe gleby lepiej wchłaniają i zatrzymują wodę.
• Poprawiona zdolność do zatrzymywania większej ilości składników odżywczych, co ogranicza ich spływ z pól uprawnych do źródeł wody.
• Zmniejszone zużycie chemikaliów i nawozów, które pozwala obniżyć koszty
• Efektywne wykorzystanie zasobów, które może przyczynić się do redukcji kosztów i robocizny.
• Gleby bogate w składniki odżywcze zwiększają wydajność gospodarstwa.
• Odporność na zmiany klimatu i długoterminową równowagę.
• Dodano opcję dywersyfikacji strumieni zysków poprzez kredyty węglowe dla rolników.

Naukowcy szacują, że poza korzyściami dla pojedynczych gospodarstw, wszystkie grunty rolne na całym świecie  mogą wchłonąć i przechowywać do 570 milionów ton dwutlenku węgla rocznie dzięki technikom, które chronią glebę i poprawiają sekwestrację dwutlenku węgla. Dlatego rolnictwo to jeden z wielu sposobów, ale jakże ważny stosunkowo prosty sposób ograniczenia globalnych emisji z bezpośrednimi korzyściami dla gleby i klimatu.

Naukowcy szacują, że poza korzyściami dla pojedynczych gospodarstw, wszystkie grunty rolne na całym świecie  mogą wchłonąć i przechowywać do 570 milionów ton dwutlenku węgla rocznie dzięki technikom, które chronią glebę i poprawiają sekwestrację dwutlenku węgla. Dlatego rolnictwo to jeden z wielu sposobów, ale jakże ważny stosunkowo prosty sposób ograniczenia globalnych emisji z bezpośrednimi korzyściami dla gleby i klimatu.

Zachęty finansowe

Aby zachęcić jeszcze bardziej rolników, przynajmniej w Europie, a ściślej rolników z państw członkowskich Unii Europejskiej przyjęto szereg przepisów, które mają na celu ograniczyć emisje CO2 do atmosfery, za którymi idą zachęty pieniężne. Każde państwo opracowuje swój program zgodnymi w wymogami określonymi przez UE. W Polsce powstał Krajowy Plan Strategiczny, który między innymi określa działania proekologiczne w rolnictwie. Dokument na razie jeszcze nie został przyjęty, jest w fazie konsultacji międzyresortowych. Szczegółowy opis ekoschematów znajdziecie Państwo tutaj

Dodatkowo Komisja Europejska pracuje nad rozwiązaniami systemowymi, które umożliwią rolnikowi spieniężanie certyfikatów za ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Taki system funkcjonuje już od dawna w innych działach gospodarki.

Narzędzie informatyczne dla rolnictwa węglowego

Aby wprowadzić w życie idee rolnictwa węglowego potrzebne są do tego narzędzia informatyczne. Jednym z nich jest narzędzie stworzone przez Bank BNP Paribas przy współpracy z polskimi startupami SatAgro i 300Codes (Grupa Kerris) pn. „RegAgri Explorer” .

Narzędzie te służy do oceny potencjału sekwestracji gleby, co jest możliwe dzięki szczegółowym mapom zasobności gleby, analizom zdjęć satelitarnych danego obszaru ziemi, a także opracowanemu modelowi obliczającemu te dane, który dostarcza partner Banku BNP Paribas - firma SatAgro. Choć wykorzystywana technologia jest zaawansowana, z punktu widzenia użytkownika, korzystanie z narzędzia jest bardzo proste.

Twórcy narzędzia podkreślają, że producent rolny wskazuje np. ile nawozów azotowych używa i na jakiej części upraw oraz które ze wskazanych w narzędziu praktyk regeneracyjnych wykorzystuje w tym momencie. Cały formularz mieści się na jednym widoku, dzięki temu łatwo wrócić do wprowadzanych danych. Wszystkie szacunki są wykonywane automatycznie, a użytkownik otrzymuje przejrzysty raport, w którym znajduje jasną informację, ile ton CO₂ może zredukować w swoim gospodarstwie. Dodatkowo potencjał ten jest rozłożony na dwie informacje: o tym, jaka będzie redukcja CO₂ w wyniku obniżenia stosowania nawozów azotowych oraz ile gleba może wiązać CO₂ z atmosfery, jeśli producent rolny będzie stosować obecne praktyki regeneracyjne. Obie dane są prezentowane w ujęciu długoterminowym, w perspektywie do roku 2050.

Twórcy narzędzia dodają, iż dodatkową informacją, którą będzie można znaleźć w raporcie RegAgri Explorer jest potencjalny zysk ze sprzedaży określonej liczby ton ekwiwalentu CO₂ wychwyconego z atmosfery przez glebę na wskazanym przez producenta terenie. Każda tona tak zakumulowanego CO₂ jest nazywana certyfikatem (lub kredytem) węglowym i potencjalnie może być sprzedana na rynku firmom czy instytucjom, które szukają sposobów na obniżenie swojego śladu węglowego. Choć dziś niewielu polskich producentów rolnych uczestniczy w rynku certyfikatów węglowych ze względu na brak infrastruktury i odpowiednich regulacji prawnych, to zgodnie z przewidywaniami w niedalekiej przyszłości może być to dodatkowy czynnik wspierający rozwój rolnictwa regeneracyjnego w Polsce.

Narzędzie zostanie udostępnione polskim producentom rolnym w czerwcu 2022 roku. Zarejestrowani użytkownicy platformy Agronomist.pl będą mogli korzystać z niego bez opłat.

Innym z narzędzi jest program węglowy eAgronom Carbon, który  pozwala rolnikom na zarabianie na kredytach węglowych, które wygenerują dzięki przyjaznym środowisku praktykom rolniczym. Twórcy programu wskazują, że przystąpienie do programu węglowego to niepowtarzalna okazja do zabezpieczenia przyszłości gospodarstwa. Uczestnictwo w programie zapewni: poprawę jakości gleby (zachowanie większej ilości składników odżywczych w glebie), zmniejszenie kosztów (zoptymalizowanie zużycia paliwa i nawozów) i co najważniejsze – możliwość zarobienia pieniędzy na wygenerowanych kredytach węglowych.

Szczegóły dotyczące programu eAgrobom Carbon znajdą Państwo tutaj.

Rolnictwo węglowe ma zostać szczególnie uwzględnione w Krajowym Planie Strategicznym. Komisja Europejska zwróciła na ten aspekt polskiego KPS-u szczególną uwagę przesyłając stronie polskiej swoje uwagi (piszemy o tym szerzej tutaj). Naszym zdaniem, przy niższym budżecie KPS i pogarszających się warunkach opłacalności produkcji rolniczej, obrót certyfikatami przez rolnika może stanowić cenne wsparcie jego płynności finansowej.

Ślad węglowy

Już wkrótce, każdy produkt spożywczy będzie musiał być oznaczony tzw. śladem węglowym, wskazującym na poziom emisji gazów cieplarnianych, mający miejsce na każdym etapie jego wytworzenia. Takie oznaczenie pozwoli na dokonywanie przez konsumentów świadomych wyborów. Utrzymanie wysokiej konkurencyjności polskiego eksportu będzie wymagało znaczących redukcji śladu węglowego w produkcie. Dzięki stosowaniu praktyk rolnictwa węglowego oraz ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych na etapie przetwarzania oraz logistyki produktów, polskie rolnictwo, a co za tym idzie rolnicy, będą w stanie dalej skutecznie konkurować na rynku spożywczym.

Opracowanie:

Marta Ceglarek

Andrzej Przepióra

Aleksander Poznański

Źródło: Agronomist.pl, E-agronom