Raporty
Wraz ze znacznym obniżeniem temperatury rozpoczyna się proces zlodzenia wód płynących oraz wód stojących. Zjawisko to jest naturalnym procesem przebiegający z różnym natężeniem zależnym od temperatury oraz czasu. W związku z tym zaczynają się tworzyć różne postacie lodu i zjawiska z tym związane. Poniżej przybliżę kilka z nich.
Igły lodowe: kryształy lodu zawieszone w wodzie w postaci delikatnych igieł i blaszek lodowych- powstają one w zbiornikach wodnych.
Lepa: lepka gęsta masa powstała na powierzchni wody z obfitego opadu śnieżnego spadłego na chłodną wodę w zbiornikach.
Lód denny: lód o budowie gąbczastej tworzący się na dnie rzeki, wypływający na powierzchnię, bądź skupiający się pod pokrywą lodową.
Śryż: lód o gąbczastej budowie tworzący się w masie wody i wypływającej na powierzchnię.
Lód prądowy: to lód denny, śryż i lepa płynące po powierzchni wody i tworzące krążki o średnicy od 30 cm do 3 m, ich brzegi są nieco podniesione ku górze.
Lód brzegowy: lód powierzchniowy tworzący się przy brzegach. Początkowo przeważnie przyjmuje postać szkliwa lodowego. Później tworzy jednolitą pokrywę lodową która w miarę postępu zlodzenia zbliża się do środka rzeki.
Pokrywa lodowa: nieruchoma powłoka lodowa o gładkiej lub nierównej powierzchni, pokrywająca zwierciadło wody na całej powierzchni.
Pokrywa lodowa ze śniegiem: pokrywa lodowa jak wyżej ale dodatkowo pokryta śniegiem.
Płona lub płoń: powierzchnia swobodnego zwierciadła wody w pokrywie lodowej o kształcie podłużnym, zlokalizowana głównie w środku rzeki lub przy brzegu poniżej wylotów kanalizacji.
Oko lub okno wodne: niewielka powierzchnia swobodnego zwierciadła wody w pokrywie lodowej mniejsza niż płona.
Woda na lodzie: woda ta może pochodzić z topniejącego na pokrywie lodowej śniegu lub spływająca do rzeki z wód roztopowych lub wypływająca spod pokrywy lodowej.
Pękanie lodu: zjawisko poprzedzające ruszenie lodów.
Kra: popękana pokrywa lodowa unoszona z prądem wody.
Ruszenie lodów: początkowe ruchy lodów po pęknięciu pokrywy lodowej w linii nurtu.
Pochód lodów: spływ unoszonej z prądem wody kry całym korytem rzeki.
Zator lodowy: nagromadzenie kry w korycie rzeki w czasie pochodu lodów, powodujące zmniejszenie się przekroju poprzecznego koryta prowadzącego wodę i związane z tym spiętrzenie poziomu wody. Temu zjawisku towarzyszą ogromne siły działające na wszystkie urządzenia i budowle będą w rzece. Narażone są tutaj między innymi mosty, śluzy itd.
Przy ogromnym naporze mas lodowych, prócz zatkania się lub znacznego ograniczenia przepływu wody w korycie rzeki, stojąc w pobliżu np. mostu można wyraźnie usłyszeć drżenia a pod nogami je poczuć. Jest to bardzo niebezpieczne, więc absolutnie nie należy się zbliżać do budowli na rzekach
Zator śryżowy: zatkanie lodem prądowym przekroju poprzecznego rzeki.
Zatory walne popularnie lodowymi, bez względu na genezę powstania są przyczynami powodzi w okresie zimowym. W zimie można wyróżnić dwa typy powodzi zatorową lub śryżową.
Powodzie zatorowe są one efektem spiętrzenia wody na skutek zatorów lodowych. Powstają w okresie ruszenia i spływu lodów, a zlokalizowane są w miejscach przewężenia koryta, w rejonie ostrych łuków lub w miejscach dużego wypłycania koryta m.in. w rejonie jazów i mostów. Miejscami charakterystycznymi dla tworzenia się zatorów lodowych są m.in.
- odcinki wzdłuż profilu rzeki, gdzie występuje mała prędkość przepływu wody, mały spadek zwierciadła wody,
- płycizny,
- rozdzielenie koryta na kilka odnóg wraz z zakolami, w których odkłada się kra,
- odcinki cofkowe budowli piętrzących.
Zatory lodowe powstają również na małych ciekach, szczególnie górskich potokach. Spowodowane jest to zimnymi nocami, podczas których może dojść do zlodzenia całego koryta, a w ciągu dnia wystąpi duże nasłonecznienie. Lód zacznie się topić, powstanie kra, która płynąc wraz z nurtem natrafi na dogodne miejsce i może wywołać zator.
Powodzie śryżowe
powstają w wyniku utrudnienia przepływu wód w korycie przez tak zwaną zabitkę śryżową. Powstaje ona najczęściej w czasie nałożenia się kilku zjawisk lodowych w tym samym czasie tj. lepy, lodu dennego tworzącego tzw. lód prądowy rozprzestrzeniony w przeważającej części przekroju poprzecznego koryta i spływający powoli w dół rzeki. W takim przypadku nieznaczna przeszkoda w przepływie lodu prądowego powoduje powstanie zatoru. Charakterystyczne dla powstania powodzi śryżowych są odcinki rzeki z większą prędkością wody i z większą wymianą wody w profilu rzeki w związku z tym większe jej oziębienie.
Zatory śryżowe powstają m.in..przekrojach jazów, mostów gdzie ich konstrukcje są oblepiane śryżem, przekrojach budów i miejsc utrudnionego przepływu wywołanego złym utrzymaniem koryta, przekrojach zakratowanych wlotów do kanałów lub sztolni, miejscach pozostawionych pali lub konstrukcji po starych mostach.
Marta Ceglarek
Materiały źródłowe:
