11 listopada jest 315. (w latach przestępnych – 316.) dniem w kalendarzu gregoriańskim. Dla Polaków to jednak dzień szczególny. W 1918 roku, po 123 latach zaborów (1795–1918), Polska odzyskała niepodległość!

Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości przebiegało stopniowo. Wybór 11 listopada jako daty Narodowego Święta Niepodległości można uzasadnić zbiegiem wydarzeń w Polsce z zakończeniem I wojny światowej – tego dnia, 11 listopada 1918 roku, w Compiègne zawarto rozejm pieczętujący ostateczną klęskę Niemiec. Dzień wcześniej do Warszawy powrócił Józef Piłsudski. W tych dwóch dniach, 10 i 11 listopada 1918 roku, naród polski w pełni uświadomił sobie odzyskanie niepodległości, a nastrój głębokiego wzruszenia i entuzjazmu ogarnął cały kraj.

Historia Polski w latach 1914–1918 obejmuje zaledwie czteroletni fragment dziejów, jednak wydarzenia tego okresu w sposób decydujący wpłynęły na sytuację Polski – zarówno na arenie międzynarodowej, jak i wewnętrznej. Był to czas intensywnych zabiegów dyplomatycznych i działań militarnych, których zwieńczeniem stało się odrodzenie niepodległego państwa polskiego w 1918 roku, możliwe dzięki upadkowi mocarstw zaborczych. Polacy byli wówczas poddanymi trzech cesarzy, a ich los w każdym z zaborów wyglądał inaczej. Zabory odcisnęły tak silne piętno na rozwoju poszczególnych regionów kraju, że ich skutki są widoczne do dziś.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa z udziałem mocarstw rozbiorowych: Austro-Węgier, Niemiec i Rosji. Wydarzenie to wzmocniło wśród Polaków poczucie tożsamości narodowej, a jego przebieg i rezultaty – zwłaszcza upadek wszystkich trzech państw zaborczych – umożliwiły odtworzenie niepodległego państwa polskiego.

Lata 1914–1918 charakteryzowały się fatalnym stanem zaopatrzenia i wyżywienia ludności oraz ogromnymi stratami – zarówno wśród żołnierzy wcielanych do walczących ze sobą armii, jak i wśród cywilów zmuszanych do świadczeń na rzecz okupujących kraj wojsk. W wyniku śmierci i deportacji liczba ludności przyszłej II Rzeczypospolitej zmalała o 14,9%. Straty materialne były również ogromne – działania wojenne objęły około 80% ziem polskich. Przemieszczające się armie stosowały taktykę spalonej ziemi. Rosjanie, wycofując się na wschód, podpalali szyby naftowe w Galicji i deportowali setki tysięcy ludzi, natomiast Niemcy wywozili do Rzeszy całe fabryki, zwłaszcza z rejonu Łodzi. Szacuje się, że w latach 1914–1920 zniszczeniu uległo około 30% majątku narodowego, a poziom produkcji przemysłowej w 1919 roku wynosił jedynie 30% stanu z 1913 roku. Straty materialne oceniano na 73 miliardy franków francuskich, z czego 10 miliardów przypadało na sam przemysł.

W tym czasie, wraz z przesuwaniem się frontów i zmiennymi losami mocarstw zaborczych, kształtowały się zarówno koncepcje polskie – dotyczące sposobów odzyskania niepodległości – jak i koncepcje zaborców oraz państw zachodnich i Stanów Zjednoczonych, zmierzające do rozwiązania tzw. „sprawy polskiej”. W wyniku trudnego do przewidzenia przebiegu wojny wszystkie zainteresowane strony zaczęły prześcigać się w deklaracjach, a wkrótce także w działaniach, które stały się podstawą tworzenia polskiego wojska i zalążków przyszłego państwa. Dzięki temu, gdy 11 listopada 1918 roku zakończyła się I wojna światowa, Polska mogła odrodzić się jako państwo uznane na arenie międzynarodowej, dysponujące przygotowaną kadrą polityczną, administracyjną oraz zawiązkami wojska i organów władzy.

W tym roku obchodzimy 107. rocznicę odzyskania niepodległości. Narodowe Święto Niepodległości zostało ustanowione ustawą z 23 kwietnia 1937 roku, zniesione ustawą Krajowej Rady Narodowej 22 lipca 1945 roku, a następnie przywrócone ustawą w 1989 roku, w okresie transformacji systemowej.

Pamiętajmy jednak, że niepodległość nie jest nam dana raz na zawsze – historia nauczyła nas tego boleśnie. Mimo różnic światopoglądowych i politycznych bądźmy w tym dniu razem! Wszyscy tworzymy jeden naród, dlatego powinniśmy dążyć do porozumienia i współpracy w imię wspólnego celu – pomyślności naszej Ojczyzny, bo jak mówi mądre polskie przysłowie: „Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.”

Opracowanie: Grzegorz Wysocki