W dniach 10-12 lutego br. odbyła się w Poznaniu Konferencja Ochrony Roślin 61. Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego pod tytułem „Nowe strategie ochrony roślin”. Wielkopolska Izba Rolnicza była jednym z patronów tego wydarzenia. Konferencja zrealizowana została w formie webinarium poda patronatem honorowym Grzegorz Pudy – Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Michała Kurtyki – Ministra Klimatu i Środowiska.

Konferencja została uroczyście otwarta przez prof. dr hab. Marka Mrówczyńskiego – Dyrektora IOR. Jako pierwsza, w imieniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Grzegorza Pudy, zabrała głos Pani Anna Gembicka.  Przekazując życzenia owocnych obrad wskazała, że zbliżające się wprowadzenie dwóch istotnych strategii „od pola do stołu” i bioróżnorodności stanowi spore wyzwanie dla instytucji i producentów. Ich zasady są jeszcze przedmiotem konsultacji i trzeba to bardzo dobrze wykorzystać. Bardzo ważne w tym procesie jest między innymi wsparcie IOR.

Kolejny z prelegentów Pan Giuseppe Stancanelli (EFSA Parma) wskazał na zagrożenia płynące z inwazji szkodników i patogenów przemieszczających się  po świecie. Ta sytuacja stwarza nowe problemy i wyzwania. W przypadku pojawienia się nowych szkodników utrudniona jest ochrona produkcji rolniczej, a to związane jest z utratą plonów, ich ilości i jakości. Ma to również wpływ na zakłócenia zarządzania produkcją, strategie kontroli biologicznej, wywołuje negatywne skutki środowiskowe, ekonomiczne i społeczne. Z tego powodu bardzo ważna jest wspólna praca nad ochroną zdrowia roślin. W 2016 zostały opracowane nowe zasady ochrony roślin, które wdrażane są od 2020 celem lepszej ochrony i przygotowania na nowe wyzwania. Systematycznie prowadzona jest ocena ryzyka, kategoryzacja szkodników, badanie skutków ewentualnej kwarantanny oraz analiza ryzyka dotycząca rynków i towarów. Ma to pozwolić na szybką reakcję w sytuacji pojawiania się zagrożenia.

Kolejnym prelegentem był Pan Jan Krzysztof Ardanowski - Przewodniczący Rady ds. Rolnictwa i Obszarów Wiejskich przy Prezydencie RP. Odnosząc się do założeń nowej polityki rolnej stwierdził, że wszelkie planowane rozwiązania muszą być skonstruowane w taki sposób by były akceptowalne przez rolników. Nie mogą wynikać tylko z pomysłów polityków. Czasami odnosi się wrażenie, że wizja WPR zaczyna się „rozjeżdżać” i jest różna w oczach polityków i rolników. To duży problem i może prowadzić do niepokojów. Rada zajmuje się planem strategicznym i cały czas będzie przyglądać się jego zawartości. Zaapelował do wszystkich organizacji rolniczych by brały czynny udział w konsultacjach, bo od tego zależy przyszłość rolnictwa. Wstępna analiza planu pokazuje, że diagnoza polskiego rolnictwa została dobrze zrobiona, a teraz trzeba skupić się na szczegółowych rozwiązaniach związanych z jego przyszłością. Widać, że środków dla Polski jest mało i może ich zabraknąć na fundusze na inwestycje. Ważne by ekoschematy były racjonalnie skonstruowane i zrozumiałe przez rolników, powinno ich być dużo i prosi o zgłaszanie różnych pomysłów w tym zakresie. Umożliwi to szerszy do nich dostęp. Poza tym muszą być jasno sformułowane i ich cele muszą być zrozumiałe dla rolników oraz uzupełniać się wzajemnie. Należy również przewidzieć zastosowanie funduszy krajowych jako uzupełnienie wsparcia unijnego.

W dalszej części Konferencji przystąpiono do prezentacji kolejnych tematów: 

• Michał Rzytki (Dyrektor Departamentu Jakości Żywności i Bezpieczeństwa Produkcji Roślinnej MRiRW Główne cele programu „Od pola do stołu” a Plan Strategiczny,

Jak wiadomo trwają obecnie uzgodnienia i wyznaczanie celów polityki „od pola do stołu” dla państw członkowskich. Ostateczny ich kształt będzie wynikiem negocjacji kraju członkowskiego i KE, a podstawą do przyjmowanych rozwiązań w tym zakresie jest plan strategiczny na lata 2021-2027.

W celu uzyskania bardziej prośrodowiskowego sytemu produkcji w planowanych rozwiązaniach systemy jakości żywności, rolnictwo ekologiczne i produkcja integrowana mają być wspierane przez interwencje dedykowane oraz premiowanie w ramach interwencji wspólnych. W przypadku rolnictwa ekologicznego od początku 2022 roku zostaną wprowadzone nowe przepisy regulujące wymogi z nim związane, natomiast w rolnictwie integrowanym nastąpi rozszerzenie i pogłębienie metodyk.

Przejście na bardziej ekologiczne metody produkcji musi być związane z zachętą dla rolników, tak by wprowadzenie określonych rozwiązań, jak redukcja stosowania chemicznych środków ochrony roślin była dla nich korzystna finansowo i mogli osiągać takie same lub wyższe plony. W tym celu rolnicy będą mogli skorzystać z funduszy z działania Rolnictwo Ekologiczne, dotacji do materiału rozmnożeniowego oraz tzw. pakietów startowych. Wsparciem dla zbytu produktów ekologicznych ma być między innymi modyfikacja programu dla szkół tak, by te produkty były tam uwzględnione. Proponuje się również wprowadzenie nowego schematu „biologiczne metody ochrony roślin” oprócz produkcji integrowanej.

Żeby nowe rozwiązania przyjęły się wśród producentów musi być również zapewniony transfer wiedzy od instytucji badawczych i pomiędzy nimi. Obecnie tworzone są metodyki prowadzeni produkcji i są one bezpłatnie dostępne. Dodatkowo szkoły podległe ministerstwu rolnictwa mają wprowadzać działania dotyczące rolnictwa ekologicznego by rozpowszechniać wiedzę. Zaplanowane jest również wsparcie w ramach rolniczego handlu detalicznego i sprzedaży bezpośredniej oraz integracji branży. Bardzo ważne dla rozwoju sprzedaży produktów ekologicznych jest posiadanie dobrego systemu certyfikacji, który sprawi, że konsumenci będą mieli zaufanie do produktów posiadających certyfikat. 

• Nina Dobrzyńska (Dyrektor Departamentu Klimatu i Środowiska MRiRW) Zdrowie roślin i ochrona środowiska w kontekście zmian klimatu

Obserwując otaczające nas środowisko bez problemu można zauważyć postępujące zmiany klimatu. Mamy coraz częstsze susze powodowane wyższymi temperaturami i mniejszą ilością opadów. To wpływa na produkcję roślinną poprzez wydłużenie okresu wegetacji i wzrost ryzyka, większe zagrożenie szkodnikami, stres cieplny. Procesy te muszą być uwzględnione w opracowywanych programach pomocowych tak by można było im skutecznie zaradzić. W tym celu prostsze działania dla rolników będą ujęte w ekoschematach jako jednoroczne. Muszą być tak skonstruowane by były w miarę łatwe i chętnie przez nich realizowane. Bardziej skomplikowane działania jak program rolnośrodowiskowy mają mieć  5 letni okres realizacji.

Zmiany klimatyczne w postaci ocieplenia klimatu to między innymi wzrost zagrożenia ze strony nowych szkodników oraz zmian abiologii i aktywności obecnych szkodników co przy zmniejszającej się dostępności substancji czynnych zmusza do poszukiwania nowoczesnych niechemicznych metod ochrony roślin, w tym biologicznych i agrotechnicznych.

Dużą rolę w dostosowaniu do zmian klimatu będą odgrywały nowe gatunki roślin. Stąd bardzo ważne jest utrzymanie krajowej hodowli roślin na wysokim poziomie. Należy korzystać z badań odmian i dobierać optymalne gatunki do uprawy. Pomocą producentom służą coroczne badania prowadzone przez COBORU. Kolejna kwestia to dostosowanie sposobu stosowania ŚOR do pojawiających się nowych szkodników. W sytuacji gdy KE wycofuje coraz więcej substancji czynnych trzeba będzie się odnaleźć w tej nowej sytuacji. Jest to wyzwanie dla rolników, ale także dla firm produkujących środki, aby opracować nowe, których stosowanie będzie zgodne z wprowadzanymi ograniczeniami wynikającymi z dbałości o środowisko.

• Andrzej Chodkowski – Główny Inspektor (GIORiN Warszawa) Działalność Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w świetle nowych strategii UE

W związku z nową polityką podejścia do bezpieczeństwa żywności pojawiają się też nowe wyzwania dla inspektoratu. Trzeba pogodzić dbałość o zdrowie człowieka, zwierząt i roślin. Sprostać oczekiwaniom rolników, wdrożyć przepisy prawa, podnosić efektywność i zapewnić finasowanie zadań. Zasady transformacji „od pola do stołu” wymuszając określone zasady postępowania dla producentów z UE, muszą również zapewniać to, że żywność sprowadzana spoza UE nie będzie gorszej jakości i produkowana będzie zgodnie z naszymi zasadami. Do tego potrzebny jest sprawny system kontroli, ale na razie nie wiadomo jak to ma być realizowane. Stosowne przepisy są w trakcie opracowywania. Należy mieć świadomość, że każdy import niesie ryzyko przeniesienia orgazmów szkodliwych i musimy temu maksymalnie zapobiegać by chronić nasze rolnictwo. W tym celu realizowany jest nowy obowiązek wprowadzenia planów awaryjnych na przypadek wystąpienie zagrożenia fitosanitarnego tak by szybko działać i zdusić zagrożenie w zarodku.

• Katarzyna Floryanowicz-Czekalska (GIS Warszawa) Działalność Punktów Koordynacyjnych EFSA

EFSA to europejski urząd do spraw bezpieczeństwa żywności, niezależny od Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich. Ma za zadanie zapewnić bezpieczeństwo łańcucha żywnościowego w UE poprzez niezależne doradztwo naukowe dotyczące ryzyka związanego z łańcuchem dostaw „od pola do stołu” i przekazywanie informacji opartych na danych naukowych o możliwości wystąpienia ryzyka. Polski punkt konsultacyjny EFSA ma siedzibę w Głównym Inspektoracie Sanitarnym.

Po tych wystąpieniach nastąpiła prezentacja znaczków okolicznościowych Poczty Polskiej „70-lecie Instytutu Ochrony Roślin, wystąpienie pt. 70-lecie Instytutu Ochrony Roślin – PIB „Wczoraj, dzisiaj i jutro” oraz dokonano wręczenia odznaczeń państwowych i resortowych.

W części popołudniowej odbyły się dwa panele tematyczne. Pierwszy prowadzony przez mgr Adama Błochowiaka „Innowacje w urzędowej kontroli dla rozwoju rolnictwa i sektora rolno-spożywczego” oraz drugi „Metody biologiczne ochrony roślin” prowadzony przez prof. dr hab. Danutę Sosnowską i  prof. dr hab. Marka Tomalaka.

Pierwszy z paneli dyskusyjny skierowany był głównie do inspektorów PIORiN. Poruszano w nim następujące zagadnienia:

• Innowacyjny system poszukiwania agrofagów w kontekście nowego prawa zdrowia roślin UE
• Opracowanie multimetody opartej o RT-qPCR do wykrywania siedmiu patogenów o genomach RNA bezpośrednio w bulwach ziemniaka
• Innowacyjne podejście do badania jakości środków ochrony roślin
• Wykorzystanie innowacyjnych narzędzi teledetekcyjnych w pracy inspektorów PIORiN
• Wykorzystanie bezzałogowego statku powietrznego i kamery multispektralnej w procesie kwalifikacji materiału siewnego w WIORiN w Łodzi i Krakowie
• Możliwości wykorzystania metod teledetekcyjnych w ocenie zachwaszczenia upraw
• Kontrole urzędowe w formie zdalnej ‒ dotychczasowe doświadczenia w WIORiN we Wrocławiu i perspektywy na przyszłość.

Drugi z paneli obejmował następujące tematy:

• Grzyby pasożytnicze jako ważny czynnik metody biologicznej w kontekście strategii Unii Europejskiej na Rzecz Bioróżnorodności 2030 w rolnictwie
• Nicienie owadobójcze i grzybożerne: ich znaczenie w środowisku rolniczym i perspektywy rozszerzenia zakresu stosowania w ochronie roślin
• Problemy stosowania kruszynka (Trichogramma) przeciwko omacnicy prosowiance (Ostrinia nubilalis Hbn) w perspektywie ograniczania chemicznych środków ochrony
• Niskoemisyjna aplikacja biologicznego preparatu do zwalczania omacnicy prosowianki w kukurydzy
• Wykorzystanie metod ochrony biologicznej w nowoczesnym ogrodnictwie
• Miejsce ochrony biologicznej w systemie IPM upraw rolniczych w Polsce.

W drugim dniu konferencji skupiono się na wybranych zagadnieniach Programu Wieloletniego IOR – PIB na lata 2016‒2020 oraz prowadzono sesje tematyczne dotyczące herbologii, fitopatologii i entomologii. Miały miejsce również dwa fora: Nauka ‒ Doradztwo ‒ Praktyka „Wspomaganie decyzji w ochronie roślin rolniczych i ogrodniczych“ oraz  Ekologia „Strategie KE, a ochrona roślin w produkcji ekologicznej“.

W latach 2016–2020 realizowano badania w ramach Programu Wieloletniego IOR – PIB „Ochrona roślin uprawnych z  uwzględnieniem bezpieczeństwa żywności oraz ograniczenia strat w plonach i zagrożeń dla zdrowia ludzi, zwierząt domowych i środowiska”. Próbki do badań były pobierane w ramach kontroli planowej przez inspektorów Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa w gospodarstwach rolnych na terenie całego kraju. W 7385 próbkach pobranych na przestrzeni 5 lat poszukiwano pozostałości około 500 substancji czynnych i/lub ich pochodnych. Odsetek próbek przekraczających najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości (NDP) stanowił 1,9%. Odsetek próbek z pozostałościami środków niedopuszczonych do stosowania stanowił 8,7%.

W tych samych latach 2016–2020, realizując zadanie 1.4 Programu Wieloletniego, zbierano informacje na temat braku skuteczności zabiegów chemicznych. Przeprowadzone doświadczenia wykazały zróżnicowany poziom odporności badanych agrofagów. W wielu przypadkach zaobserwowano narastanie zjawiska odporności. Szczególnie dramatyczna sytuacja miała miejsce w przypadku jesiennych szkodników rzepaku ozimego, co jest efektem wprowadzonego uprzednio zakazu stosowania zapraw neonikotynoidowych i intensyfikacji nalistnych zabiegów w rzepaku w latach poprzednich, jak również ocieplania się klimatu i coraz częstszego przechodzenia przez mszyce cyklu anholocyklicznego. W warunkach półpolowych (izolatory polowe) prowadzono również doświadczenia nad poziomem wrażliwości pszczoły miodnej oraz trzmieli na substancje czynne insektycydów. Są to szczególnie ważne z gospodarczego punktu widzenia owady, których poziom wrażliwości na substancje czynne środków chemicznych powinien być uwzględniany przy tworzeniu programów redukcji ryzyka odporności. Z  przeprowadzonych badań wynika, że do najbardziej zagrożonych wystąpieniem odporności grup chemicznych środków ochrony roślin, zaliczyć można pyretroidy (insektycydy), sulfonylomoczniki (herbicydy) i  benzymidazole (fungicydy). Badania dotyczące toksyczności środków ochrony roślin dla pszczół pozwoliły na uznanie acetamiprydu (neonikotynoidy) i tau-fluwalinatu (pyretroidy) za substancje najbezpieczniejsze dla pszczoły miodnej. W roku 2019 i 2020, szczególną uwagę zwrócono na substancje z grupy neonikotynoidów, tj. imidachlopryd, chlotianidyna i tiametoksam, uznawane obecnie za najbardziej niebezpieczne dla pszczoły miodnej. Badania sugerują znaczącą rolę kondycji i wyposażenia genetycznego rodzin pszczelich w ich poziomie wrażliwości/odporności na wymienione substancje. Dodatkowo, w  roku 2019 i  2020, przeprowadzono doświadczenia nad toksycznością zapraw neonikotynoidowych w rzepaku ozimym i jarym. Doświadczenia po zastosowaniu zapraw nie wykazały żadnych oznak toksyczności u badanych pszczół.

Omawiając problemy w praktyce rolniczej związane z ochroną roślin stwierdzono, że zgodnie z przewidywaniami populacja świata wzrośnie do 9,6 miliarda osób do 2050 roku, a w tym czasie światowa produkcja żywności będzie musiała wzrosnąć o  70%, aby zapobiec masowemu głodowi. W  ostatnich latach dzięki zastosowaniu syntetycznych środków produkcji, koszt, jakość i  przystępność cenowa żywności w  ujęciu realnym poprawiły się. W  Europie wydatki przeciętnego gospodarstwa domowego na żywność są o połowę mniejsze niż w latach siedemdziesiątych. Wybór i jakość produktów również uległy znacznej poprawie w porównaniu do stanu sprzed 50 lat. Przyczyną tego jest poprawa produktywności w  rolnictwie, możliwa dzięki technologii, w szczególności, dzięki postępom w ochronie upraw, zarówno chemicznej, jak i biologicznej. Pomimo tych niepodważalnych korzyści, zwiększona świadomość problemów środowiskowych i udział rolnictwa w emisji gazów cieplarnianych zmieniły postrzeganie przez konsumentów konwencjonalnych rozwiązań. Obecnie środki ochrony roślin są postrzegane przez część społeczeństwa, jako szkodliwe dla środowiska i zdrowia człowieka. W uznaniu tych obaw w ciągu ostatnich lat przepisy dotyczące ich stosowania są stopniowo zaostrzane. Wynikiem tego jest stale kurcząca się pula środków ochrony roślin, przez co producenci rolni napotykają problemy w ochronie upraw. Często stosowane są preparaty o podobnym sposobie działania, co przyczynia się do powstawania odporności chwastów, chorób i szkodników. Celem UE jest 50-procentowa redukcja stosowania pestycydów. Alternatywą dla środków chemicznych może być wprowadzenie środków biologicznych, które będą jednak droższe. W konsekwencji koszt produkcji żywności będzie większy. Z roku na rok intensywnie postępujące ocieplenie klimatu wiążące się z suszą, burzami, powodziami i ekstremalnymi warunkami pogodowymi, wpływa bezpośrednio na straty w uprawach oraz ogranicza działanie pestycydów. Aby temu przeciwdziałać, wymagana jest zmiana praktyk rolniczych i technologii uprawy polegająca m.in. na rotacji mechanizmów działania herbicydów, sposobie uprawy gleby i stosowaniu zmianowania różnych grup roślin ze szczególnym uwzględnieniem roślin okrywowych i bobowatych. Bardzo ważnym elementem „jutrzejszej” produkcji roślinnej jest wprowadzenie nowych, innowacyjnych technik biotechnologicznych, a także rejestracja nowych odmian roślin rolniczych o zwiększonej odporności.

W części dotyczącej rolnictwa ekologicznego stwierdzono, że dobrze radzi sobie ono w kilku dziedzinach zrównoważonego rozwoju, takich jak dobrostan zwierząt czy wspomaganie bioróżnorodności poprzez ograniczone stosowanie pestycydów. Niestety plony są zwykle niższe niż w rolnictwie konwencjonalnym. Aby móc zwiększyć lub/i  zapewnić produktywność w  gospodarstwie ekologicznym należy dokonać przeglądu możliwości metod i środków ochrony roślin składających się na strategie pozwalające uzyskać zadawalające plony. Istnieje wiele metod i środków ochrony o pochodzeniu naturalnym lub biologicznym umożliwiających zwalczanie agrofagów i  lepsze zarządzanie usługami ekosystemowymi. Dane literaturowe wskazują, że rolnictwo ekologiczne może potrzebować – aby stać się siłą napędową zwiększonego zrównoważonego rozwoju systemu żywnościowego – ponownego rozważenia pewnych podstawowych zasad, np. zwiększony recykling składników odżywczych, konieczne zastosowanie mineralnych nawozów azotowych ze źródeł odnawialnych i  zrównoważonych systemów produkcji zwierzęcej oraz zwiększony udział metody biologicznej wzmacnianej działaniem środków produkcji stymulującymi rozwój roślin i stwarzającymi konkurencję dla agrofagów. Na całokształt zabiegów i podejmowanych decyzji w gospodarstwie składają się działania kompleksowe, które muszą być wdrożone, aby produkcja ekologiczna przyniosła korzystne efekty dla wszystkich uczestników tego programu

Trzeci dzień to czas poświęcony tematyce adjuwantów oraz hodowli i wykorzystaniu odmian odpornych i tolerancyjnych na czynniki biotyczne i abiotyczne. Adjuwanty to substancje zawarte w formulacji preparatu czy dodane do zbiornika opryskiwacza w celu zwiększenia aktywności biologicznej ŚOR lub ułatwienia przygotowania cieczy opryskowej i jej zastosowania.

Wartość globalnego rynku adiuwantów do środków ochrony roślin przekracza 3 mld USD i systematycznie wzrasta. Wynika to przede wszystkim z udokumentowanych korzyści biologicznych, ekonomicznych i środowiskowych wynikających ze stosowania odpowiednio dobranych adiuwantów w  praktyce rolniczej. W  ostatnich latach, do najczęściej stosowanych adiuwantów z grupy surfaktantów, olejów oraz związków mineralnych, dołączyły opracowane w naszym kraju innowacyjne adiuwanty wieloskładnikowe. Dzięki starannie dobranym komponentom wchodzącym w  ich skład, adiuwanty te spełniają wiele funkcji skutecznie ograniczających straty substancji czynnych na drodze od zbiornika opryskiwacza do miejsca ich działania. Ma to szczególne znaczenie dla wspomagania działania środków ochrony roślin w  zwalczaniu bardziej tolerancyjnych gatunków agrofagów, zwłaszcza przy coraz częściej występujących niekorzystnych warunkach pogodowych powodowanych postępującym ocieplaniem klimatu. Wspomagające znaczenie tych adiuwantów jest także szczególnie pomocne w sytuacji wycofywania z użycia wielu substancji czynnych. Liczne badania i doświadczenia praktyki rolniczej wskazują również na możliwość utrzymania wysokiej skuteczności większości pestycydów stosowanych z tymi adiuwantami w dawkach znacznie obniżonych. Z tego powodu mogą one stanowić skuteczne narzędzie umożliwiające realizację strategii Komisji Europejskiej „Od pola do stołu”. Dla pełnego wykorzystania korzyści wynikających ze stosowania adiuwantów, niezbędne są jednak odpowiednie regulacje prawne gwarantujące dostęp użytkowników do produktów w pełni zweryfikowanych pod kątem działania oraz bezpieczeństwa dla chronionych roślin uprawnych i środowiska. Niestety, w przeciwieństwie do większości państw Unii Europejskiej i ze szkodą dla użytkowników, takich regulacji w naszym kraju do tej pory nie wprowadzono, pomimo, że rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 stanowi, że wprowadzane do obrotu mogą być tylko te adiuwanty, które uzyskały zezwolenie w danym państwie członkowskim, zgodnie z warunkami określonymi w rozporządzeniu.

Jeśli chodzi o hodowlę roślin, to  ramach zadań statutowych COBORU, badania odporności i tolerancji odmian roślin uprawnych na stresy biotyczne i abiotyczne, obok oceny plenności i jakości plonu, są obecnie ważnym elementem oceny ich wartości gospodarczej. W latach 2019 i 2020 badano prawie 1600 odmian roślin rolniczych, z których około 950 to odmiany nowo zgłoszone do Krajowego Rejestru (KR). Oprócz tego w tzw. badaniach rozpoznawczych testowano ponad 200 odmian ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Badane odmiany reprezentują szerokie spektrum zmienności w  zakresie właściwości fizjologiczno-wzrostowych, wartości gospodarczej i uzdolnień adaptacyjnych. Prowadzone prace na tak szerokim materiale roślinnym umożliwiają wyodrębnienie odmian o różnym stopniu ich odporności i/lub tolerancji na stresy. Rozwój prac hodowlanych i badawczych pozwala coraz szybciej i precyzyjniej poprawiać właściwości odmian, dostosowanych do zmian klimatycznych i oczekiwań użytkowników odmian. Doświadczalnictwo odmianowe uwzględnia kryteria agronomiczne, środowiskowe i ekonomiczne w rolnictwie i skutki postępujących zmian klimatu. Środowiska wybierane do testowania odmian charakteryzują się dużą zmiennością w zakresie czynników glebowych i klimatycznych oraz występowania chorób roślin, szkodników i stresów abiotycznych. Doświadczenia COBORU, zarówno rejestrowe, jak i porejestrowe (PDO) pozwalają na regularne badania odporności odmian na choroby, natomiast w mniejszym stopniu na szkodniki. W doświadczeniach odmianowych nie stosuje się fungicydów (z wyjątkiem zapraw nasiennych) lub jak w przypadku większości gatunków zbóż, nie stosuje się ich na przeciętnym poziomie agrotechniki. Doświadczenia COBORU umożliwiają więc badanie odporności odmian na choroby w warunkach naturalnych, zwłaszcza te występujące powszechnie i w znacznym nasileniu. W przypadku chorób o dużym znaczeniu gospodarczym, ale występujących sezonowo lub lokalnie (np. rdza żółta zbóż), celowe byłoby testowanie odporności odmian z wykorzystaniem sztucznej infekcji. Tylko w doświadczeniach podstawowych z burakiem cukrowym i ziemniakiem zaleca się stosowanie fungicydów, stąd badanie oporności odmian na najważniejsze choroby tych roślin, chwościka buraka i zarazę ziemniaka, prowadzi się w doświadczeniach specjalnych. Obecnie wszystkie nowo rejestrowane odmiany buraka cukrowego są odporne na wirusa rizomanii (BNYVV), a coraz więcej z nich wykazuje zwiększoną (pojedyncze odmiany całkowitą) odporność na chwościka buraka oraz inne choroby tej rośliny. W przypadku rzepaku ozimego, odpowiedzią na coraz powszechniejsze występowanie patogenu wywołującego kiłę kapusty, było pojawienie się odmian tolerancyjnych na ten czynnik chorobotwórczy. Ograniczenia w stosowaniu zapraw neonikotynoidowych oraz coraz dłuższe i cieplejsze okresy jesienne sprzyjają powszechnemu występowaniu mszyc, które są wektorami groźnych wirusów. W ostatnich latach najlepiej plonującymi odmianami rzepaku ozimego były te z genem odporności na wirusa żółtaczki rzepy (TuYV). Hodowcy dążą także do poprawy innych cech tej rośliny, wykorzystując w tworzeniu nowych odmian geny odporności na różne patogeny, m.in. na suchą zgniliznę. Podobnie, w  przypadku jęczmienia ozimego coraz więcej nowych odmian posiada geny odporności na wirusa żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV), czy żółtej mozaiki jęczmienia (BaYMV). Dla ziemniaka największe zagrożenie stanowi obecnie wirus Y. Choroby wywoływane przez wirusy są poważnym problemem nie tylko w roślinach rolniczych, ale także w przypadku wielu gatunków warzyw. Chorób wirusowych nie daje się zwalczać chemicznymi środkami ochrony roślin, dlatego genetyczna odporność odmian na wirusy pozostaje jedynym sposobem ich ograniczania. Generalnie, w  doświadczeniach COBORU zaleca się chemiczne zwalczanie szkodników, dlatego brak jest informacji o różnicach w odporności badanych odmian. W przypadku kukurydzy, z uwagi na trudności techniczne w stosowaniu insektycydów w późniejszych fazach rozwojowych tego gatunku, w  doświadczeniach oceniany jest stopień porażenia kolb przez omacnicę prosowiankę. Ważnym szkodnikiem buraka cukrowego jest mątwik burakowy. Z  uwagi na skumulowaną na określonych obszarach uprawę tej rośliny i scentralizowany system zbioru, ilość gleb skażonych tym patogenem zwiększa się. Odpowiedzią jest hodowla odmian tolerancyjnych na mątwika burakowego. Obecnie wszystkie odmiany buraka cukrowego zgłaszane do badań rejestrowych, a także badane w PDO o deklarowanej przez hodowców tolerancji na tego nicienia są testowane w jednym punkcie doświadczalnym COBORU, o stwierdzonym dużym udziale jaj i cyst w glebie. Istotnym zagadnieniem w badaniu wartości gospodarczej odmian rolniczych jest także ocena tolerancji na stresy abiotyczne. Dla roślin ozimych i wieloletnich podstawowe znaczenie ma zimotrwałość, którą ocenia się w doświadczeniach podstawowych, a także specjalnych (zboża). Bez wątpienia bardzo ważnym zagadnieniem w ocenie wartości gospodarczej odmian jest ich tolerancja na suszę. Do oceny tej właściwości odmian, COBORU wykorzystuje wyłącznie naturalne warunki, występujące w niektórych sezonach wegetacyjnych. Nie jest to więc rozwiązanie optymalne, gdyż nie ma ciągłości badań, a ponadto w poszczególnych latach susze mogą występować w różnym okresie, co także wpływa na reakcję odmian. W naszym kraju dużo gleb jest zakwaszonych, dlatego COBORU prowadzi systematyczne badania tolerancji odmian zbóż na stężenie jonów Al+3. Jony glinu są toksyczne dla korzeni roślin, a ich stężanie wzrasta w miarę obniżania się pH gleby. Dla większości gatunków zbóż prowadzone są również badania odporności na porastanie ziarna w warunkach dużej wilgotności powietrza po osiągnięciu dojrzałości pełnej. Jest to symulacja reakcji odmian na deszczowe żniwa. W przypadku rzepaku ozimego pojawiły się nowe odmiany z genem odporności łuszczyn na pękanie i tym samym osypywanie się nasion. Olbrzymia liczba i różnorodność dostępnych odmian roślin rolniczych (wpisanych do KR – około 1500) oraz znajdujących się w Wspólnotowym katalogu odmian roślin rolniczych (CCA) – prawie 25 000 odmian, daje możliwość doboru do uprawy odmiany o cechach dostosowanych do danych warunków glebowo-klimatycznych, charakteryzującej się jakością odpowiadającą wymaganiom konsumentów i przetwórców. Pomocnym narzędziem w doborze odpowiednich odmian są Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa (LOZ). Prowadzone badania i doświadczenia pozwalają oceniać przydatność odmian, zarówno do rolnictwa konwencjonalnego, jak i niskonakładowych systemów uprawy i ochrony roślin. Racjonalne wykorzystanie odmian odpornych/tolerancyjnych na czynniki biotyczne i abiotyczne przyczyni się do pełniejszego wykorzystania postępu odmianowego dla poprawy zdrowotności oraz wysokości i wierności plonowania roślin uprawnych w niekorzystnych warunkach środowiskowych, a także pozwoli zmniejszyć stosowanie syntetycznych środków produkcji (nawozy, pestycydy i inne) oraz ograniczyć ryzyko związane ze stresami abiotycznymi. Ma to szczególne znaczenie w warunkach pogłębiających się zmian klimatycznych.

Podsumowanie

Trzydniowa Konferencja Ochrony Roślin 61. Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego była ciekawym i pełnym treści wydarzeniem. Poruszane tematy pozwalały na nowe spojrzenie na wiele zagadnień i problemów, z którymi boryka się rolnictwo i ochrona roślin, równocześnie wskazując działania do realizacji w przyszłości. W podsumowaniu można wskazać kilka najważniejszych kwestii wybrzmiewających podczas obrad:

1. Aby nowa polityka rolna UE odniosła sukces musi uwzględniać nie tylko plany polityczne, ale też realizm pozwalający na zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego,
2. Wycofywanie szerokiej gamy substancji aktywnych musi się odbywać w taki sposób, by nie powodowało to spadku jakości i ilości plonów,
3. Proponowane systemy pomocowe muszą być atrakcyjne dla rolników, z racjonalnie dostosowanym finasowaniem uzależnionym od stopnia skomplikowania zadań,
4. Bardzo ważny w ochronie roślin staje się postęp biologiczny, konieczne jest więc odpowiednie wsparcie krajowej hodowli roślin,
5. Należy szeroko propagować wyniki badań COBORU związane z rekomendacją odmian roślin uprawnych,
6. Adjuwanty dają szanse na obniżenie ilości stosowania ŚOR bez obniżenia ich skuteczności,
7. Należy jak najszybciej uporządkować polskie przepisy dotyczące adjuwantów. Brak regulacji prowadzi do ogromnego zamieszania na rynku tych środków. Obecnie prawie każdą substancję można w Polsce nazwać ajuwantem, a stawki VAT przypisywane adjuwantom w określonych przypadkach wynoszą 23% zamiast 8%,
8. Hodowla roślin w celu uzyskania odpowiednich cech odporności na patogeny jest skuteczna, ale nie zastąpi całkowicie innych metod. W obecnym czasie przy szybko zmieniających się warunkach klimatycznych i migracji agrofagów nie będzie w stanie nadążyć ze zmianami ze względu na długoletni cykl badawczy,
9. Przy łagodnieniu klimatu warto zastanowić się nad stosowaniem w uprawie odmian przewódkowych zbóż,
10. W przypadku produkcji ekologicznej bardzo ważne jest zdobycie zaufania klientów dla znaków certyfikacji, gwarantujących jakość produktów,
11. Należy walczyć z rozpowszechnioną opinią, że każde zastosowanie chemicznego środka ochrony roślin jest szkodliwe dla zdrowia konsumentów,
12. Zakres używanych substancji aktywnych musi być na tyle duży by nie dochodziło do zjawiska uodparniania się patogenów na ich stosowanie, a ma to coraz częściej miejsce,
13. Należy dołożyć wszelkich starań by wyniki badań naukowych były jak najszybciej przekazywane do praktyki,
14. Strategie nowej WPR są zasadne, ale będą trudne do realizacji bez odpowiedniego poziomu wsparcia finansowego zarówno z UE jak i źródeł krajowych,
15. Rolnictwo ekologiczne jest traktowane jako panaceum na wszystko, ale tak nie jest. Optymalne byłoby połączenie najlepszych cech rolnictwa ekologicznego i konwencjonalnego jako rolnictwo zrównoważone.

Treści wystąpień wygłoszonych podczas konferencji dostępne są tutaj

Kontakt: wirleszno@wir.org.pl

Opracowanie: P. Dopierała