Zarząd KRIR na wniosek Walnego Zgromadzenia Warmińsko-Mazurskiej Izby Rolniczej wystąpił z wnioskiem do MRiRW w kwestii uproszczenia zasad aktualizacji map w aplikacji e-WniosekPlus.

W uzasadnieniu pisma samorząd rolniczy zwrócił uwagę, że mapy w aplikacji e-WniosekPlus są aktualizowane przez cały rok. Aktualizacje powierzchni polegają zazwyczaj na zmniejszaniu maksymalnego kwalifikowanego obszaru (MKO), a w nielicznych przypadkach – na jego zwiększaniu. Prowadzi to do sytuacji, w których rolnicy ponoszą sankcje z tytułu przedeklarowania powierzchni, mimo że w momencie składania wniosku obszarowego wskazali powierzchnię zgodną z obowiązującym wówczas MKO. Zdaniem samorządu rolniczego, po złożeniu wniosku obszarowego przez rolnika mapy nie powinny być już aktualizowane ani nie powinny ulegać zmianie powierzchnie MKO. Rolnik nie ma bowiem możliwości odniesienia się do tych zmian i często nie jest nawet świadomy, że korekty zostały wprowadzone, co skutkuje sankcjami lub zmniejszeniem płatności. Ponadto samorząd podkreśla, że takie zmiany są szczególnie dotkliwe w przypadku gospodarstw realizujących zobowiązania wynikające z programów rolno-środowiskowych lub ekologicznych.

Aktualizacja map, która zdarza się nawet w trakcie naboru wniosków, utrudnia rolnikom np. zgłoszenie upraw do certyfikacji integrowanej produkcji. Zdarzało się, że rolnik przygotowywał wniosek w aplikacji, następnie, na podstawie przygotowanego projektu wniosku wysyłał zgłoszenie do jednostki certyfikującej, a po akceptacji jednostki wysyłając wniosek do ARiMR pojawiał się komunikat o przekroczeniu powierzchni MKO.

Zmiany te powodują ponowne korekty w jednostce certyfikacyjnej i zwiększają obłożenie pracy dla doradców i pracowników jednostek oraz biur powiatowych ARiMR. Taka sytuacja narusza podstawowe zasady sprawiedliwości i proporcjonalności, a także podważa zaufanie do instytucji wdrażających politykę rolną - podkreśla samorząd rolniczy w piśmie do MRiRW.

Jak dalej podnosi, w przypadku zobowiązań wieloletnich, gdzie powierzchnia TUZ została określona na początku okresu obowiązywania programu, działania te mają charakter szczególnie dotkliwy.

Rolnicy planując swoje gospodarstwa i praktyki agrotechniczne na okres pięciu lat podejmują inwestycje, które tracą ekonomiczne uzasadnienie w wyniku nieprzewidywalnych korekt ewidencyjnych. W związku z powyższym zasadnym i koniecznym jest wprowadzenie wyłączenia odpowiedzialności rolników w przypadkach, gdy zmiany powierzchni TUZ wynikają wyłącznie z działań administracyjnych niezależnych od rolnika. Proponujemy uznanie pierwotnej powierzchni zadeklarowanej i zatwierdzonej w momencie przystąpienia do zobowiązania jako obowiązującej przez cały okres jego realizacji, o ile nie doszło do celowego naruszenia warunków przez beneficjenta - napisano w piśmie do resortu rolnictwa.

Samorząd rolniczy wniósł w swoim wystąpieniu, o jednorazowe aktualizowanie map przed rozpoczęciem naboru o dopłaty bezpośrednie, a w przypadku rolników realizujących wieloletnie zobowiązania powierzchnie powinny być aktualizowane po zakończeniu realizacji zobowiązania.

W piśmie przedstawiono również inny problemem związany ze zmianą powierzchni działek rolnych dotyczący potrzeby weryfikacji algorytmu naliczania sankcji w przypadku pięcioletnich zobowiązań rolno-środowiskowych i ekologicznych który nalicza sankcje w ramach pięcioletnich zobowiązań rolno-środowiskowych i ekologicznych opierając się na sztywnych kryteriach oraz progach procentowej redukcji płatności, co w praktyce prowadzi do nadmiernego zwiększenia kwoty nakładanych sankcji. W piątym roku realizacji zobowiązania sankcje te ulegają kumulacji, co dodatkowo potęguje ich skalę. W konsekwencji dochodzi do sytuacji, w których rolnicy pomimo rzetelnej realizacji wymogów są obciążani nieproporcjonalnie wysokimi karami finansowymi, nierzadko za drobne uchybienia lub okoliczności niezależne od nich.

W odpowiedzi z dnia 21 października 2025 znak DPB.da.057.4.2025 MRiRW przypomniało, iż zgodnie z przepisami UE, państwa członkowskie zapewniają aktualizację informacji dotyczących wszystkich działek referencyjnych w systemie identyfikacji działek rolnych (LPIS), co najmniej raz na trzy lata. Ponadto, państwa członkowskie co roku uwzględniają wszystkie dostępne informacje z wniosku geoprzestrzennego, systemu monitorowania obszarów lub innego wiarygodnego źródła.

Biorąc pod uwagę powyższe, obowiązkiem ARiMR jako agencji płatniczej jest utrzymywanie w stanie aktualności baz danych LPIS oraz wykorzystywanie na bieżąco wszystkich dostępnych materiałów źródłowych stanowiących podstawę modyfikacji tych danych. Źródłem zmian danych LPIS są między innymi: informacje o zmianach w sposobie użytkowania gruntu zasygnalizowane przez rolnika, nowe ortofotomapy przedstawiające zmiany użytkowania gruntu, informacje pochodzące z wyników kontroli.

Powyższe działania w tym zakresie podlegają także corocznej ocenie m.in. przez Komisję Europejską.

Jednocześnie zgodnie z art. 5. Rozporządzenia (UE) 2022/1173 we wniosku o przyznanie pomocy, rolnik ma obowiązek wymienić szczegóły pozwalające na identyfikację wszystkich działek rolnych w jego gospodarstwie, ich powierzchnię, położenie oraz użytkowanie. Jeżeli nastąpiły jakiekolwiek zmiany w zakresie danych wpływających na kwalifikowalność do pomocy, w tym zmiany danych w porównaniu z danymi podanymi rolnikowi we wstępnie wypełnionym formularzu wniosku geoprzestrzennego, rolnik powinien te zmiany zgłosić, wprowadzając we wniosku o dopłaty odpowiednie poprawki, a także dokonać korekty otrzymanych od ARiMR danych referencyjnych.

Jeżeli wprowadzane poprawki dotyczą powierzchni działki referencyjnej, rolnik podaje aktualną powierzchnię każdej z działek rolnych, a w stosownych przypadkach wskazuje w aplikacji eWniosekPlus nowy obrys działki referencyjnej czy też zakreśla przebieg prawidłowych granic działek rolnych. Rolnik ma zatem możliwość „zanegowania” wyznaczonych przez ARiMR zasięgów działek rolnych w ramach poszczególnych działek referencyjnych, jeżeli uzna, że nie znajduje on potwierdzenia na podstawie aktualnego stanu faktycznego.

Agencja natomiast, w takim przypadku, przeprowadza postępowanie wyjaśniające na podstawie którego dokonuje ewentualnej korekty danych ustalonych w Systemie Identyfikacji Działek Rolnych (LPIS) powierzchni referencyjnych.

Za pomocą aplikacji eWniosekPlus, beneficjent lub jego pełnomocnik ma możliwość monitorowania czy zgłoszone rozbieżności zostały rozpatrzone po stronie ARiMR.

Powyższe możliwości zgłaszania rozbieżności do danych referencyjnych widocznych we wniosku i składania deklaracji zgodnych z rzeczywistym użytkowaniem i wielkością tzw. maksymalnego kwalifikującego się obszaru (MKO) umożliwiają ograniczenia lub wyeliminowania przypadków, o których mowa w zawartym w piśmie przykładzie gdzie beneficjent przygotował wersję roboczą wniosku, a następnie wystąpił z wnioskiem o objęcie uprawy systemem certyfikacji a przy próbie wysłania wniosku wystąpiły błędy MKO. 

Ponadto w celu wyeliminowania tzw. błędów ludzkich podczas identyfikacji zmian przekształcania gruntu ornego w uprawy trwałe/trwałe użytki zielone, począwszy od kampanii 2020 roku, ARiMR wdrożyła automatyzację tego procesu. Każdy przypadek przekształcenia inicjuje zatem rozpoczęcie procesu aktualizacji LPIS poprzez zakładanie rozbieżności w zakresie zmian pokrycia terenu.

Każdy przypadek jest także indywidualnie przez pracowników ARiMR analizowany. Należy także podkreślić, że ARiMR dokłada starań, aby zmiany granic działek referencyjnych w LPIS wprowadzane były przed rozpoczęciem terminu składania wniosków o przyznanie płatności. Jeśli zdarzy się przypadek wymagający aktualizacji LPIS (np. wynikający ze scalania działek) w trakcie kampanii składania wniosków, Agencja stara się podjąć taką decyzję, która będzie korzystniejsza dla rolnika, w tym może podjąć decyzję o przesunięciu aktualizacji na kolejną kampanię, tak aby uniknąć komplikacji i zapewnić większą stabilność danych.

Odnosząc się do wniosku dotyczącego „potrzeby weryfikacji algorytmu naliczania sankcji w przypadku pięcioletnich zobowiązań rolno-środowiskowych i ekologicznych”, MRiRW przedstawiło następujące informacje:

Zgodnie z §19 ust. 2 rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego, przy ustalaniu wysokości płatności rolno-środowiskowo-klimatycznej przysługującej do gruntów uwzględnia się powierzchnię działek rolnych lub działek przyrodniczych, nie większą jednak niż maksymalny kwalifikujący się obszar, określony w systemie identyfikacji działek rolnych, o którym mowa w przepisach o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności.

Analogiczny przepis ustanowiono w §11 ust. 3 rozporządzenia ekologicznego – przy ustalaniu wysokości płatności ekologicznych uwzględnia się powierzchnię gruntów objętych zobowiązaniem ekologicznym położonych na danej działce referencyjnej, nie większą jednak niż maksymalny kwalifikujący się obszar.

W związku z powyższym, płatności rolno-środowiskowo-klimatyczne, jak i ekologiczne nie mogą zostać przyznane do powierzchni większej niż maksymalny kwalifikujący się obszar.

W przypadku gdy informacje zawarte w aplikacji eWniosekPlus przy składaniu wniosku o przyznanie kolejnej płatności w ramach wieloletniego zobowiązania rolnośrodowiskowo- klimatycznego lub ekologicznego wskazują na zmianę MKO w stosunku do wielkości MKO wskazanej we wniosku o przyznanie pierwszej płatności w ramach tych zobowiązań, a w opinii rolnika zmiana taka jest nieuzasadniona, jak wskazano w pierwszej części pisma, rolnik ma możliwość „zanegowania” wyznaczonych przez ARiMR zasięgów działek rolnych w ramach poszczególnych działek referencyjnych. Agencja w takim przypadku, ma obowiązek przeprowadzić postępowanie wyjaśniające w celu wyjaśnienia zgłoszonych rozbieżności.

Niezależnie od powyższego, należy wskazać, że w przypadku, gdy doszło do zmniejszenia MKO, co jest jednoznaczne ze zmniejszeniem powierzchni objętej zobowiązaniem w pierwszym roku jego realizacji, na skutek np. przekształcenia gruntu/ zmiany sposobu użytkowania etc. niedopuszczonych w ramach zobowiązania rolno-środowiskowo-klimatycznego lub ekologicznego, stosowane są odpowiednie kary, zgodnie z przepisami rozporządzenia rolno-środowiskowo-klimatycznego i ekologicznego.

W przypadku zobowiązań wieloletnich, zmniejszenie powierzchni zobowiązania przykładowo w piątym roku jego realizacji, powoduje utratę osiągniętego w poprzednich czterech latach zobowiązania efektu środowiskowego na powierzchni, na której zobowiązanie było realizowane, a w piątym roku już nie jest. Tym samym stosowana w takich przypadkach kara jest nakładana proporcjonalnie z uwzględnieniem płatności, które zostały przyznane do tej powierzchni we wszystkich latach poprzedzających rok, w którym nastąpiło zmniejszenie powierzchni zobowiązania.

Podstawą do zaprojektowania ww. systemu stosowania kar (ich wysokości i sposobu naliczania) w tych interwencjach, jest w szczególności art. 59 ust 5 rozporządzenia UE 2021/21166, zgodnie z którym państwa członkowskie podejmują odpowiednie środki ostrożności, aby zapewnić, że stosowane kary, są proporcjonalne i zróżnicowane w zależności od powagi, zakresu, trwałości lub powtarzalności stwierdzonej niezgodności.

Z autorem tekstu można się skontaktować poprzez e-mail: wirjar@wir.org.pl

Opracowanie: Robert Hyżorek