Dziś obchodzimy święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, w polskiej tradycji zwane też świętem Matki Boskiej Zielnej – patronki płodów ziemi: zbóż, owoców, warzyw, ziół i kwiatów. Genezy tego święta należy dopatrywać się jeszcze w czasach słowiańskich, zanim na ziemie polskie przybyło chrześcijaństwo. Składali oni w tym czasie ofiary z pierwocin bóstwom agrarnym. W Kościele katolickim pierwsze obchody święta Matki Boskiej Zielnej datuje się na V wiek. W różnych częściach Europy, różnie nazywa się to święto: w Czechach jest to święto Matki Boskiej Korzennej, w Bawarii i Nadrenii (południowe Niemcy) – Matka Boska Kwietna, a w Estonii – Matka Boska Żytnia.

Wniebowzięcie to jeden z czterech dogmatów dotyczących Maryi. Mówi on o tym, że po zakończeniu ziemskiego życia, jej ciało i dusza mocą Boga zostały wzięte do nieba. Definicja dogmatyczna nie rozstrzyga jednak kwestii samej śmierci Maryi. Tu teologowie dzielą się na uznających jej ziemską śmierć oraz tych, co jej nie uznają. Jednocześnie należy zaznaczyć, że Nowy Testament nigdzie nie wspomina o ostatnich dniach życia, śmierci i o Wniebowzięciu Matki Bożej. Nie ma też Jej grobu ani relikwii.

Historia o śmierci i wniebowzięciu Maryi ma swoje odbicie w apokryfach, w których przekazywana jest w barwny sposób. W jednej z opowieści znajdziemy odpowiedź na pytanie, dlaczego święto to nazywane jest Matki Boskiej Zielnej. Jak głosi przekaz po śmierci Najświętszej Marii Panny apostołowie trzeciego dnia w jej grobie nie znaleźli ciała, tylko same zioła i kwiaty. I dlatego w dniu Matki Boskiej Zielnej, patronki ziemi i roślinności, w podziękowaniu za płody ziemi i za Jej opiekę, święcono niemal wszystko co w tym czasie kwitnie i owocuje.

W tym dniu w kościołach święci się płody ziemi, a przede wszystkim dojrzałe zboża, zioła, kwiaty, a także warzywa i owoce, uformowane w bukiet. Wiązankę, w zależności od regionu, nazywa się zielem, ograbką, rózgą, kępką, albo po prostu bukietem. Według starej tradycji, w bukiet do poświęcenia w tym dniu wiązano 7 lub 77 różnych ziół i zbóż, później także kwiatów. Siódemka już w Starym Testamencie była symbolem doskonałości. Obecnie skład bukietu jest nieco uboższy, zawiera głównie zboża, zioła i kwiaty i ma bardziej symboliczny wymiar.

Witold Pruszkowski „Niedziela Zielna (Niedziela Kwietna, Procesja Matki Boskiej Zielnej)”, 1883 rok

Dawniej do bukietu wkładano zioła o właściwościach leczniczych: bylicę, macierzankę, miętę, piołun, chaber, kopytnik i krwawnik; kwiaty polne i ogrodowe, kłosy zbóż, len, makówki i konopie, warzywa i owoce: marchew, jabłko, gałązkę z późnymi wiśniami, gałązki leszczynowe z orzechami. W bukiecie nie mogło zabraknąć również kopru, stosowanego w lecznictwie ludowym przede wszystkim na dolegliwości trawienne. Jego owoce działają rozkurczająco na przewód pokarmowy, drogi żółciowe i moczowe. Napar na bazie kopru podawano w dolegliwościach brzusznym nawet niemowlętom.

Powszechnie wierzono, że bukiet poświęcony w kościele nabierał niezwykłych właściwości zabezpieczających i leczniczych. Zioła z niego wykorzystywano w leczeniu ludzi i zwierząt gospodarskich, okadzano nimi izbę i obejście dla ochrony przed burzą, pożarem i epidemią lub po to, by „diabeł nie kusił”. Poświęcone wiązanki przechowywano za świętymi obrazami, obok wianków z Bożego Ciała nad drzwiami wejściowymi, czy na ścianie frontowej, na strychu, w oborach koło okna, w sąsiekach stodoły. Zatknięte na polu ochraniały przed piorunami i robakami, umieszczone w stodołach przed myszami. Chroniły także od czarów i uroków, wkładano je również zmarłemu do trumny.

Na dawnej wsi, poświęcone zioła były przechowywane w chatach pod sufitem, na oknie lub za obrazami – zwłaszcza świętymi. Wierzono w ich lecznicze i ochronne właściwości. Dodawano je do herbat lub używano do przygotowywania leczniczych wywarów dla chorych ludzi i zwierząt. Wierzono, że poświęcone bukiety mogą wyleczyć nawet z gruźlicy i ochronić przed epidemiami groźnych chorób zakaźnych.

Najczęściej zioła stosowano razem, bez względu na to, jakie gatunki się w nich znajdowały, bez względu na rodzaj choroby – ważne było to, że zostały poświęcone w dniu Matki Boskiej Zielnej. Zdarzało się jednak, że poszczególne rośliny z bukietu miały swoje konkretne przeznaczenie, np.: marchew przy żółtaczce, jabłka przy bólach zębów i gardła, główki kapusty stosowano w weterynarii, mak na bezsenność. Święcenie ziół ma podkreślać, że człowiekowi potrzebna jest ozdrowieńcza moc natury. Zioła od zarania dziejów towarzyszą człowiekowi i nawet dziś wiele osób powraca do natury i stosuje je obok lub zamiast współczesnych leków. Ziołolecznictwo staje się coraz bardziej popularne, na nowo odkrywamy starą wiedzę o dobrodziejstwach różnych ziół. „W cebuli jest więcej lekarstwa niż w aptece” – głosi stara mądrość życiowa. Może jest w tym trochę przesady, ale bez wątpienia w przyrodzie znajduje się wiele substancji korzystnych dla zdrowia. Potwierdzają to badania naukowe, a wiele zastosowań ziół jest dopiero do odkrycia.

Obchodzone w połowie sierpnia święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny było i nadal jest ważnym świętem w tradycji polskiej wsi. Przyjmowało różne nazwy i formy, ale zawsze było związane z naturą, kwiatami i żniwami. Święto to stanowi kulminacyjny moment tzw. okresu zielonego, stad też nazwano je świętem Matki Boskiej Zielnej. Dawniej nosiło również nazwy Śmierci, Odpocznienia i Zaśnienia. Matka Boska, to chrześcijański symbol Matki Ziemi, plonów i płodności. Tak więc moment jej wniebowstąpienia, to symbol tego, że zielona, płodna Natura odchodzi. To ostatni moment na zbieranie roślin zielnych z pól i łąk. Dawniej nasze prababki plotły z nich wianki, suszyły ich wiązki, kręciły z nich kadzidła, które miały posłużyć w różnych obrzędach aż do wiosny.

Lista używanych w tym celu roślin jest bardzo długa i najczęściej zależała od tego, co gospodyni napotkała wśród pól i łąk, czy też we własnym ogrodzie. Często w bukietach znajdowały się dalie, floksy, aksamitki, mięty, koper, kłosy zbóż, warzywa i owoce. Ich żywot nie kończył się po zwiędnięciu, specjalnie je zasuszano, aby chroniły życie i mienie gospodarzy, a zniszczone mogły być tylko w ogniu.

Święto Matki Boskiej Zielnej obchodzi się w Polsce bardzo uroczyście. Rokrocznie w Kalwarii Zebrzydowskiej odbywają się inscenizacje Zaśnięcia Maryi oraz jej Wniebowzięcia. Ponadto na 15 sierpnia z całej Polski zmierzają pielgrzymki na Jasną Górę. Pielgrzymi licznie nawiedzają także inne sanktuaria maryjne. W tym dniu wierni przynoszą do kościoła bukiety ze zbóż, kwiatów i ziół. Rolnicy we WNMP dziękują za zebrane w danym roku plony i proszą o urodzaj w kolejnym roku. Zgodnie ze zwyczajem, od tego dnia organizowane są także tradycyjne dożynki. Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny to święto nakazane, a więc uczestnictwo tego dnia we mszy św. jest obowiązkowe.

Przysłowia związane ze świętem Matki Boskiej Zielnej:

Gdy we Wniebowzięcie ciepło dopisuje, to ciepły i pogodny koniec lata obiecuje.

W sierpniu każdy kwiat woła – zanieś mnie do kościoła!

Na Wniebowzięcie – ukończone żęcie.

Od Wniebowzięcia miej w stodole połowę żęcia.

We Wniebowzięcie Panny Marii słońce jasne, będzie wino godnie kwaśne.

Gdy Zielna Matka deszcz przynosi, to zwykle na Narodzenie Matki (8 IX) rosi.

Na Wniebowzięcie słota, w jesieni dużo błota.

Na Wniebowzięcie Matki Boskiej – świeży chlebek i kluski.

Do Stacji Wniebowstąpienia miej w stodole połowę mienia.

Opracowanie: Grzegorz Wysocki

Wykorzystano artykuł Doroty Jasnowskiej z Muzeum Narodowego we Wrocławiu, wycinki prasowe i materiały własne.