Rozpoczęły się zaawansowane prace nad budową Centralnego Portu Komunikacyjnego. Budowa ta budziła wśród wielkopolskich rolników bardzo duże obawy od samego początku. Realizując wnioski Rady Powiatowej WIR w Środzie Wlkp. kierowane do I i II Walnego Zgromadzenia VII kadencji Wielkopolskiej Izby Rolniczej, Zarząd WIR wystosował pisma do wszystkich zaangażowanych instytucji w tej sprawie. Wielkopolski samorząd rolniczy wskazywał w nich na konieczność wprowadzenia prawnych możliwości przygotowania przez Skarb Państwa tzw. gruntów zamiennych dla potencjalnie wywłaszczanych rolników, w ramach odszkodowań, w związku z planowanymi inwestycjami celu publicznego, a więc budowy drogi ekspresowej S- 11  oraz budowy Kolei Dużych Prędkości w ramach projektu CPK.

W pismach WIR argumentowano, iż bardzo duży areał gruntów rolnych zostanie z powodu tych inwestycji zabranych rolnikom w postaci procedury wywłaszczenia, ponadto wiele zwartych działek geodezyjnych (pól uprawnych) zostanie jednokrotnie, a niekiedy i dwukrotnie przeciętych, powodując trudności w ich uprawie. Część gospodarstw zniknie całkowicie, ponieważ planowany grunt do wywłaszczenia pod te inwestycje to niekiedy 80% areału danego gospodarstwa. Po takich wywłaszczeniach dany rolnik najprawdopodobniej zaprzestanie jakiejkolwiek działalności rolniczej z powodu braku ekonomicznego uzasadnienia prowadzenia gospodarstwa. Rolnicy będąc tym faktem przerażeni, zwrócili się do Wielkopolskiej Izby Rolniczej z prośbą o pilną interwencję. Większość rolników nie chce odszkodowań, a chce tzw. grunty zamienne. Taka postawa jest spowodowana faktem, iż nie da się odtworzyć gospodarstwa za żadne odszkodowanie, bez względu na jego wysokość, ponieważ handel międzysąsiedzki gruntami rolnymi na tym terenie właściwie nie istnieje. Rolnicy, którzy pozbywają się swoich gruntów robią to w formie dzielenia gruntu rolnego na działki budowlane, a cena takich gruntów jest zdecydowanie wyższa niż gruntów rolnych. Wnioski Wielkopolskiej Izby Rolniczej miały realną możliwość realizacji ze względu na fakt, iż do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa powróciły nieruchomości rolne pochodzące z tzw. „trzydziestek”, czyli z wygasłych umów dzierżaw spółek zależnych: Top- Farms, oraz grunty po spółce Książ – Rol na terenie powiatu średzkiego i powiatu śremskiego.

8 września 2024 roku w siedzibie Wielkopolskiej Izby Rolniczej na poznańskim Golęcinie odbyło się spotkanie w sprawie zabezpieczenia interesów rolników w związku z budową CPK oraz S-11. Spotkanie było m.in. realizacją wniosku Rady Powiatowej Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Środzie Wielkopolskiej przyjętego przez IV Walne Zgromadzenie Wielkopolskiej Izby Rolniczej VII kadencji - relację z tego spotkania znajdą Państwo tutaj

W związku z powyższym Wielkopolska Izba Rolnicza z bardzo dużym zadowoleniem przyjęła informację o przygotowanym projekcie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i trybu dokonywania zamiany nieruchomości, będącego realizacją postulatów wielkopolskiego samorządu rolniczego.

W przesłanym do konsultacji dokumencie wskazano, iż „zmiana rozporządzenia polega na rozszerzeniu katalogu nieruchomości podlegających zamianie dokonywanej na wniosek osoby fizycznej lub osoby prawnej. Zmiana przepisu polega na dopuszczeniu możliwości dokonania zamiany, na podstawie której, osoba fizyczna (a więc nie tylko rolnik) lub osoba prawna, przenosiłaby na Skarb Państwa do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa własność nieruchomości (zarówno tych, które mają charakter rolny jak i tych, które nie są nieruchomościami rolnymi), w zamian za przeniesienie przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, na ten podmiot własności nieruchomości wchodzącej w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Taka zamiana będzie dopuszczalna w sytuacjach, w których nieruchomości stanowiące własność osoby fizycznej lub osoby prawnej są położone na obszarze określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 28  ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym (Dz.U. z 2024 r. poz. 1747).” Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi zauważyło, iż „sposób realizacji zamian dokonywanych przez CPK nie odpowiada potrzebom i oczekiwaniom społecznym. Przyjęty w ustawie o Centralnym Porcie Komunikacyjnym sposób pozyskiwania nieruchomości na cele zamiany, a następnie dokonywania tych zamian jest niezwykle złożony i - jak wynika z obecnej praktyki w szczególności w odniesieniu do nieruchomości rolnych - nie jest ani efektywny, ani skuteczny. Dlatego, mając na względzie oczekiwania podmiotów uprawnionych z obszaru Inwestycji jak i planowanych Inwestycji, zasadne jest stworzenie w obowiązujących przepisach możliwości dokonywania zamian nieruchomości bezpośrednio między tymi podmiotami a KOWR. Warto podkreślić, że posiadacze nieruchomości położonych na terenie Inwestycji wielokrotnie wskazują, że dla nich cenniejszy jest grunt niż odszkodowanie finansowe.”

Opiniowanie tego dokumentu odbywało się w dużym pośpiechu. Wielkopolska Izba Rolnicza, przekazała Krajowej Radzie Izb Rolniczych swoje uwagi dotyczące powyższego dokumentu zaznaczając, iż WIR pozytywnie ocenia rozpoczęcie prac nad możliwością zamiany nieruchomości dla rolników, których grunty zostały bądź zostaną wywłaszczone pod budowę Centralnego Portu Komunikacyjnego, jednakże projekt przedstawionego rozporządzenia jest zbyt lakoniczny i nie reguluje faktycznie tych kwestii. W związku z powyższym Wielkopolska Izba Rolnicza wniosła o:

1. rozszerzenie rozporządzenia nie tylko o osoby fizyczne lub prawne wywłaszczane pod CPK, ale także te wywłaszczane przy budowie dróg w szczególności, gdy inwestycje prowadzi GDDKiA. Również rolnicy wywłaszczani pod drogi oczekują niejednokrotnie gruntów zamiennych zamiast odszkodowania, dlatego powinni mieć taką możliwość.
2. dodanie do rozporządzenia tzw. „przywileju korzyści” 40% - w programie dobrowolnych nabyć przy realizacji CPK właściciele nieruchomości zabudowanych (i tylko takich) w zamian za przekazanie dobrowolne gruntu dostają bonus w postaci 40% wartości nieruchomości. Taki mechanizm powinien być również zastosowany przy przyznawaniu gruntów zamiennych. Jeżeli rolnik przekazuje 5 ha pod CPK lub drogę winien dostać 7 ha (2 ha dodatkowo- 40 %) gruntów zamiennych. Konstytucja mówi o równości według prawa, a więc jeżeli ktoś dostaje bonus 40% przy rozliczaniu finansowym, również taki bonus winien być uwzględniany w procedurze gruntów zamiennych w przypadku rolników.
3. uregulowanie kwestii odległościowych gruntów zamiennych tak, aby grunty zamienne Zasobu Własności Rolnych Skarbu Państwa były jak najbliżej wywłaszczanego rolnika. W przypadku, gdy potencjalny grunt zamienny jest dzierżawiony innemu podmiotowi, rolnik powinien przejmować korzyści i obowiązki z tego wynikające, czyli powinno się umożliwić dotychczasowemu dzierżawcy do wygaśnięcia umowy możliwość uprawy w zamian za czynsz, jaki płacił dotychczas KOWR. Względnie możliwe jest dodanie bonusu za odległość, jeżeli grunt zamienny jest w znacznej odległości od siedziby gospodarstwa - 1 km dalej gruntu zamiennego w stosunku do gruntu wywłaszczonego licząc od siedziby gospodarstwa tj. 5% bonusu. Rolnicy mają pola niejednokrotnie obok domów, a grunty, które zostaną zaproponowane mogą znajdować się w znacznej odległości od siedziby gospodarstwa. Dojazd do nich to czas i koszty, które winny być zrekompensowane. Tak, więc wymiana 1 do 1 w takich przypadkach nie wchodzi w grę. Odległość gruntu zamiennego w stosunku do siedziby gospodarstwa winna być zdaniem wielkopolskiego samorządu rolniczego zrekompensowana.
4. uregulowanie kwestii tzw. „resztówek” - jeżeli pozostały po wywłaszczeniu grunt ma znikomą wartość gospodarczą, grunt taki powinien zostać przejęty przez KOWR w zamian za grunt zamienny. Jeżeli grunt zabudowany jest wywłaszczany pod CPK w programie dobrowolnych nabyć, to Spółka ma obowiązek kupić całą nieruchomość bez względu czy na niej buduje czy nie. Natomiast pola rolników są poprzecinane i tzw. „resztówki” zostawiane rolnikom, którzy nie mogą na nie ani dojechać, ani uprawiać, np. grunt 0,4 ha. Tak zdewastowana nieruchomość winna być wykupiona (wymieniona) w całości.
5. uregulowanie kwestii różnic w wycenie - jeżeli grunt zamienny ma wartość większą od gruntu wywłaszczanego rolnik powinien móc dopłacić różnicę i wykupić całość gruntu zamiennego.
6. uregulowanie kwestii przyznawania gruntów zamiennych wcześniej niż przed formalnym wywłaszczeniem tak, aby potencjalny grunt zamienny był przyznawany natychmiast po „rezerwacji” gruntu przeznaczonego pod inwestycję celu publicznego. Do czasu formalnego wywłaszczenia rolnik płaciłby za ten grunt czynsz KOWR. Inwestycje niejednokrotnie trwają latami, a rolnik ma niepewność prawną wstrzymując inwestycję na swoim gruncie, gdyż ma lada moment być wywłaszczony, następnie budowa jest odkładana w czasie, a rolnik dalej czeka nie mając gruntu zamiennego przed formalnym wywłaszczeniem żyjąc latami w zawieszeniu. Rezerwacja gruntu, np. pod CPK powinna uruchamiać procedurę przyznania gruntu zamiennego. Grunt powinien już w chwili rezerwacji być przyznawany rolnikowi, który płaciłby czynsz do czasu formalnego wywłaszczenia.

Ze względu na istotę sprawy Wielkopolska Izba Rolnicza zaapelowała, aby projektowane rozporządzenie było bardziej szczegółowe i precyzyjne, oraz aby realnie regulowało materię gruntów zamiennych. Mamy nadzieję, że powyższe propozycje zostaną uwzględnione przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Opracowanie:

Barbara Idczak