Szkodniki magazynowe stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego na całym świecie. Mimo postępu w technologii przechowywania, rocznie niszczą od 8 do 10% światowych zbiorów zbóż. W Polsce sam wołek zbożowy odpowiada za straty rzędu 5% zgromadzonego ziarna. Szkodniki nie tylko zmniejszają masę i jakość surowca, ale również sprzyjają rozwojowi mikroorganizmów i pleśni, przyczyniając się do powstawania mykotoksyn niebezpiecznych dla ludzi i zwierząt.

Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, od 2014 roku obowiązkiem wszystkich profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin jest stosowanie zasad integrowanej ochrony i dotyczy to również magazynów. Podejście to opiera się na wykorzystaniu całego wachlarza metod ochrony – z naciskiem na niechemiczne, ograniczając stosowanie pestycydów do minimum.

Podstawą skutecznej ochrony jest zapobieganie. Kluczowe więc są:

• higiena magazynów i urządzeń,
• czyszczenie i suszenie ziarna,
• monitorowanie obecności szkodników,
• stosowanie odmian odpornych.

Najprostsze metody wykrywania szkodników to obserwacja wzrokowa i przesiewanie ziarna przez sita (2 mm lub 1 mm dla roztoczy). Ukryte stadia szkodników, np. larwy wołków wewnątrz ziarniaków, można wykrywać metodą barwienia (kwaśna fuksyna), flotacji lub hodowli próbki w cieplarce. Najmniej pracochłonną metodą są pułapki feromonowe, lepowe i podłogowe.

Metody niechemiczne zwalczania szkodników magazynowych

1. Higiena – czyszczenie pomieszczeń i sprzętu to podstawa. Należy usunąć resztki ziarna, kurz i pajęczyny, które są siedliskiem szkodników.
2. Kontrolowane warunki przechowywania – suszenie i chłodzenie ziarna (poniżej 10°C) znacznie wydłuża czas jego bezpiecznego składowania. Przewietrzanie zapobiega wzrostowi temperatury i wilgotności w masie ziarna.
3. Kontrolowana atmosfera – redukcja tlenu do poziomu <1% (azot) lub poniżej 8% (CO₂) prowadzi do śmierci szkodników po 2–3 tygodniach.
4. Temperatura – zamrażanie (–15°C) lub podgrzewanie (>50°C) powoduje szybką śmierć szkodników, ale jest stosowane głównie na małą skalę.
5. Metody fizyczne i biologiczne – promieniowanie UV, dźwięk, pułapki, czy wrogowie naturalni (np. pasożyty) mają ograniczone zastosowanie, ale wspomagają ochronę.

Chemiczne metody zwalczania

Choć ograniczane, środki chemiczne nadal odgrywają istotną rolę, szczególnie w przypadku silnego porażenia magazynu.

1. Fumigacja – najbardziej skuteczna metoda zwalczania ukrytych stadiów szkodników. Fosforowodór aplikowany w formie tabletek w pryzmie ziarna działa nawet na jaja i larwy wewnątrz ziarna. Wymaga odpowiedniego uszczelnienia magazynu i kwalifikacji (uprawnień) operatora.
2. Dezynsekcja powierzchni magazynowych – stosuje się insektycydy kontaktowe (np. pirymifos metylowy) w formie oprysku lub świec dymnych. Te drugie skutecznie penetrują trudno dostępne zakamarki.
3. Opryskiwanie ziarna – wykonywane podczas transportu ziarna, np. na taśmie. Niedopuszczalne jest opryskiwanie gotowych pryzm!
4. Monitoring i próg szkodliwości – decyzje o zabiegach opiera się na liczebności szkodników (np. 2 owady/kg ziarna). Dzięki temu można uniknąć niepotrzebnych zabiegów i ograniczyć ryzyko odporności.

Podsumowując, skuteczna ochrona magazynów wymaga:

• czystości obiektów,
• odpowiedniego przygotowania i składowania ziarna,
• regularnego monitoringu,
• właściwego wyboru metod niechemicznych i chemicznych,
• profesjonalizmu i rotacji środków ochrony roślin.

Integrowane podejście do zwalczania szkodników to przyszłość ochrony żywności – chroni nie tylko plony, ale też zdrowie ludzi i środowisko.

Opracowanie: Paweł Dopierała

(na podstawie webinarium IOR PIB pt.: „Szkodniki magazynowe oraz integrowane metody ich zwalczania”)